سیده زهرا موسوی*

طرح مسئله
یکی ازابزارها ومعیارهای مهم سنجش مردم سالاری درحکومت ها انتخابات است.میزان مشارکت مردم در پای صندوق رای به دولت ها مشروعیت می بخشد. در دنیای پر هیاهوی امروز پر واضح است که علاوه بر قدرت نظامی و اقتصادی یکی از مهمترین منابع قدرت در نظامهای سیاسی نقش و حضور فعال مردم است . به عقیده بسیاری از صاحب نظران و اساتید علوم سیاسی و روابط بین الملل حکومت هایی که پشتوانه مردمی دارند از مقبولیت و مشروعیت بالاتری در عرصه بین المللی برخوردار هستند و حکومت های فاقد این پشتوانه در عرصه بین الملل از وجاهت کمتر و قطعا آسیب پذیری بیشتر برخوردار هستند .شاید به همین دلیل باشد که تاثیر انتخابات بر دیپلماسی حکومت ها تاثیری غیر قابل انکار دارد .در این نوشته قصد داریم تا با بررسی اجمالی و نگاه گذرا به انتخابات ریاست جمهوری قبل و با توجه به مواضع اخیر رهبری تاثیر انتخابات بر سیاست خارجی را بررسی کنیم .سوال: انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم چه تاثیری بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارد ؟فرضیه :انتخابات ریاست جمهوری و تشکیل کابینه سیزدهم بدلیل اینکه سیاست گذاری های کلان و تصمیم گیریهای سیاست خارجی در نهاد های دیگری معین می شود تاثیری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ندارد .

گذری بر 12 دوره انتخابات ریاست جمهوری و دیپلماسی خارجی
کمتر از 2 ماه پس از انقلاب 1357 ملت ایران اولین همه پرسی در تاریخ12 فروردین 1358 برگزار و 98% درصد واجدین شرایط بار دیگرتشکیل نظام حکومتی به عنوان جمهوری اسلامی تاکید کردند .بهمن 1358 اولین انتخابات ریاست جمهوری و با پیروزی ابوالحسن بنی صدر انجام شدو دست مسئولان برای مانوردر عرصه دیپلماسی خاجی بازشد . تاریخ دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران از سال 60 تا 98 به چند دوره تقسیم می شود معیار تقسیم بندی خود دولت ها هستند ، دولت جنگ ،سازندگی ،اصلاحات ،عدالت محور و دولت تدبیر و امید که هر یک از این دولت ها با رای و مشارکت مردم در پای صندوق رای سکاندارپاستور شدند .آغاز دوران دیپلماسی خارجی برای رهایی از ویرانی های جنگ در دوران سازندگی مرحوم هاشمی شروع شد .اما نقطه عطف آن در سال 67 و با انتخاب سید محمد خاتمی که راه گفتگو با جهان را در پیش گرفت ، رقم خورد. نمی توان تاثیر این گفتمان را نادیده گرفت بسیاری از سوء تفاهمات ایجاد شده در دنیا در روابط خارجی ایران کمرنگ شد .اما در سال 84 با روی کار آمدن دولت عدالت محور ،محمود احمدی نژاد مسیر دیپلماسی خارجی چرخش عجیب را تجربه کرد .که نتیجه آن بیشترین میزان قطعنامه های تحریمی علیه ایران که صادر و اجرا شد .ملت ایران در سال 92 به شعار رابطه با جهان و تعامل حسن روحانی را راهی پاستور کردند .و در نتیجه قدرت های جهان پشت میز مذاکره نشستند و سند 2231 را امضاءکردند .این سند تاریخی دستاورد داخلی دلخواه اکثریت جامعه را در پی نداشت با وجود اینکه بخشی ازتحریم ها برداشته شد و جامعه انتظار ثبات ، ارامش و پیشرفت را داشته در واقعبت چیزی جزء تنشها ،مشکلات داخلی ،تورم ،رکود، بیکاری به چشم نمی خورد .براستی چرا ؟ و آیا سیاست خارجی می تواندتوسعه را ضمانت کند؟ اگر چنین است چرا در بازه زمانی 8 ساله ایران هیچ پیشرفتی را تجربه نکرد ؟

سیاست خارجی در قانون اساسی
در قانون اساسی جمهوری اسلامی به عنون یک نظام سیاسی بخشها و سر فصل های متعددی برای نهاد سیاست خارجی و وظایف برون مرزی و حقوق دولت و مجلس و رهبر در حوزه روابط بین الملل مطرح و تعیین تکلیف شد . یکی از اصلی ترین شاخص های سیاست خارجی در قانون اساسی فصل دهم قانون اساسی اصل 152لغایت 155 به شرح ذیل تنظیم شده و مفاهیم اساسی سیاست خارجی را تبیین نموده است .
اصل يکصدو پنجاه ودوم
سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، براساس نفي هرگونه سلطه جويي و سلطه پذيري، حفظ استقلال همه جانبه و تماميت ارضي کشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرتهاي سلطه گر در روابط صلح آميز با دولتهاي غيرمحارب، استوار است.
اصل يکصدو پنجاه و سوم
هرگونه قرارداد که موجب سلطه بيگانه بر منابع طبيعي و اقتصادي، فرهنگ، ارتش و ديگر شئون کشور گردد، ممنوع است.
اصل يکصدو پنجاه و چهارم
جمهوري اسلامي ايران، سعادت انسان در کل جامعه بشري را آرمان خود مي داند و استقلال و آزادي و حکومت حق و عدل را حق همه ي مردم جهان مي شناسد، بنابراين در عين خودداري کامل از هرگونه دخالت در امور داخلي ملتهاي ديگر، از مبارزه ي حق طلبانه مستضعفان در برابر مستکبران در هر نقطه جهان، حمايت مي کند.
اصل يکصدو پنجاه و پنجم
دولت جمهوري اسلامي ايران مي تواند به کساني که پناهندگي سياسي بخواهند، پناه دهد مگر اينکه بر طبق قوانين ايران، خائن و تبهکار شناخته شوند.
این اصول جهان شمول ،برون مرزی ،فراملیتی است که نوید سعادت انسان در کل جامعه بشری را به عنوان هدفی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی به همراه دارد .

مواضع رهبری در سیاست خارجی
آیت الله خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در سخنرانی زنده به مناسبت سالگرد شهادت استاد مطهری ، بیاناتی را در خصوص دیپلماسی خارجی داشتند :البته برخی اوقات هم از برخی افراد حرف هایی صادر می‌شود که گویا قانون اساسی را قبول ندارند در حالی‌که کسی که می خواهد وارد عرصه انتخابات شود باید معتقد به اسلام، قانون اساسی و رای مردم باشد لذا مطالبه جدی داریم که این موضوع رعایت شود. ایشان افزودند: سیاست کشور از انواع برنامه‌های اقتصادی، نظامی، اجتماعی، علمی، فرهنگی و همچنین سیاست خارجی تشکیل شده که همه این بخش ها باید با هم به پیش برود و نفی هر یک از این بخش ها خطای بزرگی است که نباید از مسئولین کشور سر بزند. نیروی قدس بزرگ‌ترین عامل مؤثر جلوگیری از دیپلماسی انفعالی در غرب آسیا است و زمینه ساز تحقق سیاست عزتمندانه جمهوری اسلامی شده است. غربی‌ها با تمایل برای بازگرداندن سیطره دوران طاغوت بر ایران از هرگونه تحرک دیپلماسی و گسترش روابط ایران با چین و روسیه و با همسایگان مخالفند و حتی در مواردی با فشار، مسئولان کشورهای همسایه را از سفر به ایران منصرف کرده‌اند که ما در مقابل این فشارها باید به شکل مستقل، پر تلاش و پر توان عمل کنیم.
ایشان با تأکید بر اینکه سیاست خارجی در همه جای دنیا در مجامع بالادستی تعیین می‌شود و نه در وزارت امور خارجه، افزودند: وزارت امور خارجه در تعیین سیاست ها مشارکت دارد اما تصمیم‌گیر نیست بلکه مجری است. در کشور ما نیز سیاست خارجی در شورای‌عالی امنیت ملی با حضور مسئولان تعیین می‌شود و وزارت امور خارجه باید با شیوه‌های خود آن را اجرا کند. نباید جوری حرف زد که از آن برداشت قبول نداشتن سیاست های کشور شود و دشمنان از آن مطالب شاد شوند. در هر نظام سياسي، به خصوص نظامهاي سياسي و حکومتي پخته و مقتدر جهان، امر سياست خارجي در تصميم گيري داراي مجاري منحصري است؛ به عبارتي فقط مقامات معين و مراجع مشخصي مي توانند در امر سياست خارجي به خط گذاري و تصميم گيري بپردازند؛ به همين دليل مقامات و دولتها و مراجع بيگانه و خارجي نيز، واکنشهاي خود را بر حسب مقام بيان کننده ي نظر در سياست خارجي کشورها تنظيم مي کنند.

نتیجه گیری
طبق اصل 176 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شورای عالی امنیت وظیفه تامین منافع ملی و پاسداری از انقلاب اسلامی و تمامیت ارضی و حاکمیت ملی کشور را در محدوده سیاست های کلی تعیین شده از طرف رهبری بر عهده دارد. تمامی مصوبات شورای امنیت ملی با تائید رهبری قابل اجراست . فایل صوتی منتشر شده محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران که میدان را مقدم بر دیپلماسی دانست وپیرو سخنان صریح و شفاف رهبری،سیاست گذاریهای کلان و تصمیم گیریهای سیاست خارجی در نهاد های دیگر تعیین می شود و دولت و وزارت خارجه فقط مجری مصوبات هستند در نتیجه می توان گفت انتخابات ریاست جمهوری و تشکیل کابینه سیزدهم تاثیری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ندارد .

 *دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه آزاد واحد شاهرود

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل