واکنش روسیه در قبال پیوستن فنلاند به ناتو و پیامدهای آن

دکتر معصومه محمدی عضو هیئت تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

فنلاند کشوری است که از ابتدا خود را مستقل و تصمیمات خود را بر مبنای منافع ملی گرفته است. پیوستن فنلاند به ناتو به معنای گسترش ناتو به شرق است اما به لحاظ نظامی آنچه حائز اهمیت است گسترش دو برابری مرز ناتو به شرق یعنی افزوده شدن بیش از 1300 کیلومتر مرز ناتو در نزدیکی روسیه است. این موضوع تهدیدی جدی برای روسیه ای است که 1343 کیلومتر مرز مشترک با فنلاند دارد.

شرق فنلاند به روسیه، مرزی بیش از 1300 کیلومتر دارد. فنلاند سابقه تاریخی درگیری با شوروی در سال 1939 را دارا می باشد؛ جنگی که در آن شوروی پیروز میدان نبوده وفنلاند بعد از یک پیمان صلح پس از گذشت 4 سال در مقابل شوروی شکست خورده است. فنلاند بعد از جنگ دوم با شوروی تصمیم به بی طرفی گرفته است. ولی این موضوع به معنای ضعف نظامی و یا بی تفاوتی به مقوله حفظ موقعیت خود در نظام بین الملل نبوده است.

این در حالیست که فنلاند دارای ارتش و نیروی ذخیره قابل توجهی با توجه به جمعیت کم خود است. فنلاند دارای 250 هزار نیروی نظامی و ارتشی مجهز است که در صورت لزوم آماده فعالیت در جبهه های نبرد می باشد. فنلاند با توجه به بی طرفی خود مانورهای مشترک با ناتو در جهت حفظ امنیت منطقه بالتیک انجام داده است. کشورهای بالتیک که بعد از فروپاشی شوروی به ناتو پیوسته و از نیروی نظامی و دفاعی برخوردار نیستند، کشوری چون فنلاند برای آنها نقطه قوتی در جهت حفظ امنیت در منطقه است.  عاملی که در دوچندان کردن نگرانی های روسیه در خصوص پیوستن فنلاند به ناتو بی تاثیر نبوده است.

اما آنچه امروز در داخل فنلاند دیده می شود چه در میان افراد عادی و چه در میان سیاستمداران این است که سیاست بی طرفی با شرایط فعلی و اقدامات روسیه علیه اوکراین دیگر پاسخگوی حفظ امنیت آنها نخواهد بود. حمله روسیه به اوکراین کشورهای بی طرف را بیش از گذشته نگران کرده است چرا که این تصور وجود دارد که هدف بعدی آنها باشند. آنچه فنلاند را ترغیب به پیوستن به ناتو کرده، ترس این کشور از به خطر افتادن امنیت است. فنلاند در جهت حفظ امنیت و منافع خود راهی جز نزدیک شدن به بلوک غرب و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی را نمی بیند.

در تاریخ 18 می 2022، فنلاند و سوئد به بهانه جنگ اوکراین، خواستار پیوستن به ناتو شدند و اردوغان در آن زمان تأکید کرد که نمی‌تواند از پیوستن این دو کشور به ناتو حمایت کند، زیرا این دو کشور با گروه تروریستی پ ک ک همکاری دارند اما پس از آن، در پی مذاکرات طرفین با مقام‌های ترکیه، نمایندگان سوئد و فنلاند اعلام کردند که با ترکیه در مبارزه با تروریسم همکاری می‌کنند.در پی اظهارات مقام‌های سوئد و فنلاند، اردوغان تأکید کرده است که تا زمانیکه دو کشور به تعهدات خود پایبند نباشند، ترکیه از پیوستن آن‌ها به ناتو حمایت نخواهد کرد.

 در ماه گذشته شاهد پذیرش پارلمان مجارستان از پیوستن فنلاند به ناتو بوده ایم  و در این میان، تنها ترکیه مانده است که پیوستن فنلاند به ناتو را به تصویب برساند.  البته شایان ذکر است که عضویت فنلاند در ناتو هنوز یک توافق تمام نشده است، زیرا هر تصمیمی در مورد گسترش ،مستلزم تایید تمام 30 عضو ائتلاف و پارلمان است این در حالیست که با شرایط کنونی درخواست فلاند در ائتلاف نظامی ناتو ترکیه اعتراضاتی را در بر داشته است. با توجه به پافشاری و همکاری اعضای ناتو در خصوص پیوستن فنلاند به ناتو، روسیه مجبور خواهد شد برای جلوگیری از تهدیدات علیه امنیت ملی خود، اقدامات تلافی جویانه، چه با ماهیت نظامی-فنی و چه با ماهیت دیگر، صورت دهد. افزایش حضور نظامی روسیه در مناطق همسایه فنلاند از سال 2014 هم نیاز به پاسخ قاطع و هم ادامه گفت و گوهای منظم دارد. اما آنچه حائز اهمیت است اقدامات متقابل روسیه در قبال تایید عضویت فنلاند در ناتو می باشد. در طول سال‌ها، روسیه حملات تحریک‌آمیز مکرری را در نزدیکی یا به حریم هوایی متحدان ناتو انجام داده است و به نظر می‌رسد این حملات در چند سال اخیر افزایش یافته است. با آخرین اقدام فنلاند برای پیوستن به ناتو، کارشناسان معتقدند که این اتحاد باید خود را برای تحریکات بیشتر روسیه آماده کند.

بنابراین، در شرایط عادی، پیوستن فلاند به ائتلاف تقریباً رسمی کردن  این اتحاد میان فلاند و ناتو خواهد بود. با این حال، در شرایط تشدید شده کنونی، پیش‌بینی اینکه روسیه چگونه به آن واکنش نشان خواهد داد، دشوار است. پوتین اغلب تاکید کرده است که روسیه به راحتی عضویت فنلاند در ائتلاف غربی را نخواهد پذیرفت. برای مثال، در سال 2017، او پیوستن سوئد به ناتو را تهدیدی برای روسیه توصیف کرده و در سال 2016 اعلام کرد که در پاسخ به الحاق فنلاند، نیروهای روسی را در مرز مشترک مستقر خواهد کرد. تهدیدهای مشابه بارها توسط خود پوتین و دیگر مقامات روسیه تکرار شده است.

اما این نکته مهم را نباید فراموش کنیم که روسیه همچنان کارت قدرتمندی در برابر این کشورها و اتحادیه اروپا را دارا می باشد. زیرا به طور سنتی حدود 40 درصد از واردات گاز اتحادیه اروپا را به خود اختصاص داده است. و در حالی که اروپا به دنبال منابع انرژی جایگزین برای کاهش وابستگی خود به روسیه به عنوان تامین کننده نفت و گاز است، همچنان به آن متکی است.

در سال‌های اخیر، با بدتر شدن روابط روسیه و غرب، پوتین بارها انتقادات خود را از ناتو ابراز کرده و هویت ملی و موقعیت ژئوپلیتیک روسیه را در تقابل با این ائتلاف قرار داده است. روسیه تهاجم خود به اوکراین را تا حد زیادی با این فرض توجیه کرده است که ناتو در حال جنگ نیابتی علیه خود در اوکراین است. با این حال، جنگ در اوکراین اساساً محاسبات سیاست امنیتی در فنلاند را تغییر داده است.

اکنون این سوال مطرح است که با توجه به حمله نظامی روسیه به اوکراین در جهت حفظ منافع خود در منطقه آیا با پیوستن فنلاند به ناتو شاهد حمله نظامی دیگری خواهیم بود یا خیر؟ اما آنچه مسلم است روسیه با قطعیت عضویت فنلاند در ناتو را هشدار داده است.

در حال حاضر چنین به نظر می رسد که  به دلیل حضور نیروهای نظامی روسیه در اوکراین، روسیه آمادگی برای یک واکنش نظامی دیگر در قبال فنلاند را نخواهد داشت، اما انتظار مستقر کردن نیروهای نظامی روسی در مرز مشترک میان فنلاند و روسیه قطعاً برای حفظ مواضع امنیتی رخ خواهد داد. همچنین این نکته را باید جدی گرفت که با پیوستن فنلاند به ناتو، روسیه حضور خود را در اوکراین را به نتیجه ای اجمالی رسانده و این رخداد در دراز مدت رخ خواهد داد و با مستقر کردن نیروهای نظامی خود در مرز فنلاند و حضور گسترده تر در منطقه بالتیک و با مستقر کردن موشک هایی با توان حمل کلاهک های هسته ای در کالینگراد که قدرت هدف گیری بخش عظیمی از کشورهای اروپایی را داراست، روبرو خواهند شد.

حضور موشک های روسی در کالینگراد موضوع تازه ای نیست اما با عضویت فنلاند به ناتو، حضور و اقدامات روسیه در کالینگراد را علنی کرده و قطعاً شاهد تنش هایی در میان آنها خواهیم بود که از جمله آنها می توان به ادعاهایی ارضی که از گذشته میان روسیه و فنلاند مطرح بوده است، اشاره کرد که مجدداً مطرح خواهد شد.

اما آنچه از پیوستن فنلاند به ناتو مسلم است، مستحکم تر شدن نیروی نظامی ناتو و قدرت گرفتن کشورهای اروپایی با کمک متحدان غربی است که همه تلاش خود را در جهت منزوی ساختن روسیه در نظام بین الملل داشته اند.

به نظر می رسد که در این میان روسیه باید با توجه به رخدادهای در حال وقوع برای حفظ مواضع بین المللی خود با تحکیم پیوند خود با کشورهای اروپایی و متحدان غربی آنها مانع از ایجاد جنگ سردی تازه شود.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل