مجید نوری کارشناس ارشد روابط بین‌الملل

سقوط لیره ترکیه از ابتدای سال جاری منجر به بروز بحران‌های سیاسی و اقتصادی زیادی در ترکیه شد. دستور کاهش نرخ بهره بانکی توسط رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه اصلی‌ترین عامل سقوط وحشتناک لیر ترکیه به شمار می‌رود. با سقوط بی‌سابقه قیمت لیر ترکیه به دلار قیمت کالاهای اساسی نیز در این کشور به شدت افزایش پیدا کرد و همین عامل بحران‌های سیاسی و اقتصادی در ترکیه را تشدید و باعث بروز تظاهرات در شهرهای مختلف و همچنین درخواست برای برگزاری انتخاب زودهنگام شد. از دلایل کاهش قیمت لیر ترکیه علاوه بر کاهش نرخ بهره بانکی می‌توان به سیاست‌های اقتصادی و سیاسی رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور کشور ترکیه، تنش در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا و تهدید به تحریم، تنش در روابط ترکیه و آمریکا و قرار گرفتن ترکیه در لیست خاکستری اف ای تی اف(FATF،) اشاره نمود که در مقاله پیش رو به توضیح هر یک از این عوامل خواهیم پرداخت.

کاهش دو درصدی نرخ بهره بانکی

رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه با دخالت مستقیم در تصمیمات بانک مرکزی و اصرار بر کاهش دو درصدی نرخ بهره بانکی که انتقاد شدید مخالفان را در پی داشت باعث سقوط قیمت لیر ترکیه شد. رئیس‌جمهور ترکیه در اظهاراتی اعلام نمود تا زمانی که من رئیس‌جمهور هستم تا آخرین نفس به مبارزه با تورم و نرخ بهره ادامه خواهم داد. چراکه علت تورم بالا بودن نرخ بهره است که مادر تمام بدبختی به شمار می‌رود. اردوغان معتقد است که بهره بالا تورم را بالا می‌برد و بهره پایین تورم را پایین می‌آورد.

سخنان اقتصادی اردوغان نسبت به کاهش نرخ بهره بانکی براساس گفته کارشناسان اقتصادی خلاف تمامی آموزه‌های اقتصادی است. با تمام انتقادهایی که نسبت به طرح اقتصادی اردوغان وجود داشت وی با استدلال به اینکه نرخ بهره تورم‌زاست نرخ بهره بانکی را به میزان دو درصد کاهش داد که البته بسیاری از اقتصاددانان و نهادهای بین‌المللی، از جمله صندوق بین‌المللی پول، بارها نسبت به تبعات تورمی سنگین چنین تصمیمی به مقامات ترک هشدار داده‌ بودند ولی اردوغان مصمم به اجرای این طرح اقتصادی بود به همین دلیل آن را اجرایی نمود.

اردوغان برای اجرای طرح اقتصادی خود ابتدا دو تن از اعضای هیئت‌مدیره بانک مرکزی را که مخالف تصمیمات وی بودند را اخراج نمود و سپس در اقدامی مشابه در ماه مارس سال جاری رئیس بانک مرکزی ناجی اقبال را که از مخالفان سرسخت کاهش نرخ بهره بود از کار برکنار کرد چراکه ناجی اقبال ابلاغیه‌های دولت مبنی بر کاهش نرخ بهره بانکی را اجرا نمی‌کرد. با روی کار آمدن تیم جدید، بانک مرکزی در تصمیم خود برای بازار، نرخ بهره بانکی را به میزان دو درصد کاهش داد تصمیمی که از همان روز نخست آغازی شد بر سقوط قیمت لیر ترکیه که تا به امروز ادامه دارد. پس از کاهش نرخ بهره اردوغان برای رفع چالش‌ها و امید به مردم در سخنانی اظهار نمود که آینده ترکیه روشن خواهد بود و مشکلات پیش روی تا سال ۲۰۲۳ تمام خواهند شد طوریکه ترکیه با موفقیت این دوران را سپری خواهد نمود.

تنش در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا و تهدید به تحریم

تحریم‌های مالی و بین‌المللی از جمله عواملی است که باعث سقوط یا کاهش ارزش پول ملی می‌شود. کشور ترکیه  نیز به دلیل مناقشه بر سر حفاری‌هایش در دریای مدیترانه توسط اتحادیه اروپا تهدید به تحریم شد که همین عامل تنش‌هایی را میان دو طرف به وجود آورد که در کاهش ارزش لیره مؤثر بود. هر چند بیشتر کارشناسان بر این باورند که تهدید به تحریم نقشی در سقوط ارزش لیر نداشت و سقوط آن به عوامل دیگری منجمله کاهش نرخ بهره و قرار گرفتن در لیست خاکستری اقدام مالی بین‌المللی موسوم به FATF بستگی دارد.

تنش در روابط ترکیه و آمریکا

یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌های معامله‌گران بازارهای ارز در کشور ترکیه کماکان وضعیت شکننده روابط میان ترکیه و آمریکا است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، که پیش‌تر با اعلام مصمم بودن کشورش به تکمیل خرید سامانه دفاع موشکی اس ۴۰۰ از روسیه باعث ریزش ارزش لیر شده بود یک بار دیگر تأکید کرد که در صورت تحویل نگرفتن جنگنده از آمریکا از روسیه جنگنده خواهد خرید. درصورتی‌که اردوغان به این اظهارات خود جامه عمل بپوشاند این مسئله می‌تواند با پاسخ تحریمی آمریکا همراه شود که اگر چنین اتفاقی بیفتد ما باید شاهد سقوط پیش از پیش لیر ترکیه باشیم.

کسری بودجه دولت

کسری بودجه نیز از جمله عواملی است  که سقوط لیره ترکیه را تثبیت می‌کند. طبق برآورد انجام‌شده دولت ترکیه تا پایان سال با کسری بودجه هنگفتی به ارزش ۲۳،۵ میلیارد دلار مواجه خواهد داشت. گزارش‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نیز نشان‌دهنده این هستند که ترکیه در حال حاضر، یکی از کشور‌های بدهکار جهان به شمار می‌رود که برای بازپرداخت معوقات خود به چند موسسه و بانک جهانی، دچار مشکل شده است.

قرار گرفتن ترکیه در فهرست خاکستری اف‌ای‌تی‌اف(FATF)

قرار گرفتن نام ترکیه در فهرست خاکستری اف ای تی اف FATF  ضربه‌ای تازه را به ترکیه در بحبوحه بحران اقتصادی به این کشور وارد نمود طوریکه همزمان با کاهش نرخ بهره باعث سقوط لیر ترکیه شد. چندی پیش بود که گروه اقدام مالی بین‌المللی موسوم به FATF کشور ترکیه، اردن و مالی را در فهرست خاکستری خود قرار دارد و دو کشور ایران و کره شمالی را در لیست سیاه قرار داد.

گروه ویژه اقدام مالی یا اف‌ای‌تی‌اف چندی پیش اعلام کرد که ترکیه، مالی و اردن را در فهرست خاکستری خود قرار داده است. گروه اقدام مالی با قرار دادن نام سه کشور اردن، مالی و ترکیه در فهرست خاکستری خواستار نظارت بیشتر بر معاملات مالی در این سه کشور شد.  البته لازم به ذکر است که این کشورها توافق کرده‌اند که بر اساس توصیه‌های این گروه اقداماتی را اتخاذ کنند.

پیامدهای کاهش لیر ترکیه

از پیامدهای کاهش لیر ترکیه می‌توان به  افزایش تورم در کنار کاهش رشد اقتصادی، افزایش نرخ ارز، افزایش بدهی‌های دولتی، کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و کسری بودجه اشاره نمود. در همین حال بسته به نوسانات بازار ارز قیمت اقلام غذایی و کالا‌های اساسی نیز ساعت به ساعت گران‌تر می‌شوند و این در حالی است که تورم و بیکاری در کنار افزایش هزینه‌های تولید و واردات، شرایط سنگینی را برای میلیون‌ها خانوار ترکیه به وجود آورده است. بحران مالی در ترکیه و افزایش سرسام‌آور تورم در این کشور باعث شده اپل فروش تمام محصولاتش را در این  کشور متوقف کند.

شروع اعتراضات در ترکیه

اعتراضات مردمی علیه سیاست‌های اقتصادی اردوغان در پی سقوط لیر ترکیه مقابل دلار و موج گرانی افسار گسیخته در ترکیه صورت گرفت که معلوم نیست تا کی ادامه داشته باشد. ‏در همین حال احمد داود اوغلو، نخست‌وزیر سابق ‎ترکیه و رئیس حزب آینده، در واکنش به سقوط آزاد اقتصاد ترکیه و کاهش شدید ارزش پول ملی گفت: همیشه می‌گفتیم انتخابات زودهنگام می‌خواهیم، اما حالا ما انتخابات فوری می‌خواهیم. همچنین احمد داود اوغلو ، پس از دیدار با کمال قلیچدار اوغلو، دبیر‌کل حزب جمهوری خلق طی کنفرانس مطبوعاتی مشترک خواستار برگزاری انتخابات فوری شدند.

سخن پایانی

از ابتدای امسال تاکنون لیر ترکیه حدود یک‌سوم ارزش خود را در مقابل دلار از دست داده است طوریکه نرخ برابری هر دلار آمریکا در برابر لیر ترکیه از مرز ۱۲ رد شده و به رقم‌های بالای ۱۲.۲۰ لیر در برابر هر دلار آمریکا رسیده است که همچنان این سقوط بی‌سابقه ادامه دارد. سقوط آزاد لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا  باعث شد تا بانک‌ها و صرافی‌ها در ترکیه تمامی معاملات ارزی را متوقف کنند این در حالی است که طی پنج سال گذشته نیز ارزش لیر ترکیه با تلاطم‌های اقتصادی یا سیاسی همواره ریزش داشته است. بیشتر تحلیل گران اقتصادی بر این باورند که ترکیه به دوران بحران اقتصادی 30 سال پیش خود بازگشته است این در حالی است که دولت ترکیه معتقد است چیزی به نام بحران وجود ندارد و همه‌چیز در شرایط عادی است و مشکلات اقتصادی تا سال 2023 رفع می‌شوند.

منابع:

خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا 1400082015578   

خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا کد خبر 1400073021655

خبر آنلاین کد خبر 1574196   

خبرگزاری صدا و سیما 3256284

https://farsi.alarabiya.net/middle-east/2021/10/25/%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D8%B4-%D9%84%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87-%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7-%DA%A9%D8%B1%D8%AF

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل