مجید نوری کارشناس و عضو هیئت تحریریه مجله ایرانی روابط بینالملل
کمیته روابط بینالملل انجمن علمی مطالعات صلح ایران سومین نشست از سلسله نشستهای دیپلماسی صلح را در تاریخ 21/06/1401 رأس ساعت 14 به دو صورت حضوری و غیرحضوری با حضور اساتید و دانشجویان روابط بینالملل و علاقهمندان برگزار نمود.
در این نشست دکتر حمید صالحی، عضو هیئتعلمی دانشگاه علامه طباطبایی و عضو هیئتمدیره موزه صلح تهران با موضوع جایگاه صلح در نظام آموزشی کشور؛ دکتر رامتین رضایی، دبیر اجرایی کمیته روابط بینالملل انجمن علمی مطالعات صلح ایران با موضوع دیپلماسی صلح از منظر سنت گروسيوسي و رویکرد امنیت دستهجمعی؛ معصومه محمدی، عضو کمیته روابط بینالملل انجمن علمی مطالعات صلح ایران و دانشجوی دکترا رشته جامعهشناسی سیاسی با موضوع بررسی دیپلماسی صلح در تحولات روابط بینالملل به عنوان سخنرانان نشست و دکتر امير هوشنگ ميرکوشش، استاد دانشگاه و دبیر علمی کمیته روابط بینالملل انجمن علمی مطالعات صلح ایران به عنوان مدیر نشست حضور داشتند.
سومین نشست از سلسله نشستهای دیپلماسی صلح
سومین نشست از سلسله نشستهای دیپلماسی صلح به میزبانی کمیته روابط بینالملل انجمن علمی مطالعات صلح ایران با سخنرانی دکتر میرکوشش رأس ساعت 14 آغاز شد.
سخنرانی دکتر رامتین رضایی
دکتر رامتین رضایی به عنوان نخستین سخنران نشست با موضوع دیپلماسی صلح از منظر سنت گروسيوسي و رویکرد امنیت دستهجمعی سخنرانی خود را آغاز نمود.
دیپلماسی و صلح: دیپلماسی شامل کلیه فعالیتهایی است که با رویکرد صلحآمیز از هرگونه برخورد نظامی و جنگ جلوگیری میکند، به عبارت دیگر هر گونه برخورد و رفتار غیر قهرآمیز که معمولاً در مذاکره کردن تبلور پیدا میکند را دیپلماسی میگویند که شاید از یک منظر این تعریف درست به نظر برسد؛ چرا که دولتها میبایست مشکلات خود را از طریق مذاکره و گفتگو حل و فصل کنند، اما در واقعیت باید به جمله فرمانده ستاد ارتش آلمان در جنگ جهانی اول اشاره نمود که فرمود: جنگ به هیچ عنوان پایان دیپلماسی نیست بلکه ادامه دیپلماسی است به شیوه و طریقی دیگر است.
صلح الزاماً و لزوماً از طریق راههای غیر قهرآمیز محقق نخواهد شد حداقل اگر بخواهیم از منظر واقعگرایی به قضیه نگاهی کنیم. به لحاظ تاریخی هر زمانیکه نگاه آرامانگرایانه و صلح گرایانه بر جهان حاکم شده در کنار آن ما جنگ، بحران و ناامنی را نیز تجربه کردهایم. به عنوان مثال میتوان به دوران بعد از جنگ جهانی اول خصوصاً سالهای 1938و اوضاع پس از آن اشاره نمود.
عوامل بروز جنگ: یکی از اصلیترین عوامل بروز جنگ را میتوان محیط و ساختار نظام بینالملل دانست که در آن یک رویکرد آرمانگرایانه حاکم بر جهان است. حمله روسیه به اوکراین و تهدید چین علیه تایوان و ... برای جلوگیری از جنگ هیچ ساختاری وجود ندارد.
به طور کلی در روابط بینالملل سه سنت وجود دارد
1-سنت هابزی(واقعگرایی):جنگ یک واقعیت و یک اصالت است و انسان گرگ انسان است باید همیشه آماده جنگ بود.
2-سنت کانتی(سنت آرمانگرایی): ایجاد یک سازمان بینالمللی برای جلوگیری از جنگ. این دیدگاه بعدها مبنای تشکیل جامعه ملل و سازمان ملل شد.
3-سنت گروسيوسي: سنت گروسیوسی حد وسط میان نگاه هابزی()واقعگرایی) و سنت کانتی(آرمان گرایی) است. نظریه امنیت دستهجمعی بعدها مبنای تشکیل سازمان ملل متحد شد. زمانی که کشوری ناقص صلح و امنیت بینالمللی شود تمامی کشورها در قالب یک امنیت دستهجمعی علیه آن کشور اقدامات لازم را مبذول براساس فصل 6 (تحریم) و فصل 7 ( قوه قهریه) مبذول نمایند. استفاده از قوه قهریه چیز بدی نیست و در برخی مواقع برای ایجاد صلح لازم و ضروری است.
راهکارهای امنیت دستهجمعی: حفظ صلح ،دیپلماسی پیشگیرانه، صلح بانی، مذاکره، سازش، میانجیگری و ... .
نگاه گروسيوسي: تلفیقی از نگاه واقعی گرایانه و آرامانگرایه است. متأسفانه از سال 1990 میلادی به بعد نگاه صلح گرایانه بر جهان حاکم بوده که براساس آن باید همه بحرانها بدون جنگ برطرف شود که نتیجه اش ایجاد بحران گسترده همچون بحران بوسنی و بالکان، نسلکشی، جنگ منطقه قفقاز، در حال اوضاع یمن، سوریه، عراق افغانستان و ... است، قدرتهای بزرگ تحت تأثیر این تفکر هیچ مسئولیتی را برای خود در نظر نمیگیرند.
دیپلماسی صلح به این معنی نیست ما کلا قوه قهریه را کنار بگذاریم و از صلح پایدار و برگشتناپذیر سخن بگوییم.
سخنرانی دکتر حمید صالحی
دکتر حمید صالحی با موضوع جایگاه صلح در نظام آموزشی کشور سخنرانی خود را با شعر: دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت/ رخت بربندم و تا مُلک سلیمان بروم آغاز نمود.
وی در ابتدای سخنرانی خود به عدم تفکیک صلح اشاره نمود و فرمود: قرار بود پس از جنگ جهانی دوم و حمله اتمی آمریکا به هیروشیما دیگر جنگی در جهان اتفاق نیفتد و این در حالی است که از سال 1945 تا 1990 فقط سه هفته جهان جنگ را تجربه نکرد.
نظام آموزشی و تعلیم و تربیت: یکی از ضعفهای بنیادی عدم نهادینه شدن صلح تعلیم و تربیت است چرا که درباره صلح چیزی برای آموزش وجود ندارد.
ژاپن و آلمان الگوی صلح: ژاپنی سامورایی و جنگطلب هستند که پس از جنگ جهانی دوم قانونی را تصویب میکردند و یکبار برای همیشه جنگ را کنار گذاشتن و به صورت مرتب نظام آموزشی صلح را دنبال کرند. آلمان و ژاپن در جنگ جهانی دوم هر دو متجاوز بودند و یکبار برای همیشه تصمیم گرفتند و صلح را انتخاب کردند و آن را در مدارس و جاهای دیگر آموزش دادند.
جایگاه صلح در نظام آموزشی ایران: اصولاً در تعلیم تربیت ما صلح جایگاهی ندارد. ما در زمینه صلح در تعلیم و تربیت سرمایهگذاری نکردیم به همین دلیل در سیاست خارجه خود همیشه به دنبال تنش، نزاع، درگیری و ... رفتیم. یکی از ضروریات جامعه امروز ما پرداختن به صلح از طریق نظام آموزشی کشور است. صلح درونی است و باید از نظام آموزشی شروع شود.
سخنرانی معصومه محمدی
معصومه محمدی با موضوع بررسی دیپلماسی صلح در تحولات روابط بینالملل سخنرانی خود را آغاز کرد.
دیپلماسی صلح: تا جنگی نباشد صلحی در کار نیست، به همین دلیل ما باید ببینیم به چه منظور میخواهیم صلح کنیم، در زمانی که جنگی وجود داشته باشد ما میآییم و صلح را پیادهسازی میکنیم و فنی که برای اجرای صلح استفاده میکنیم دیپلماسی صلح است.
صلح پایدار: واقعیت امر این است که ما صلح پایدار و دائم نداریم چرا که نظام بینالملل گزار است، به همین دلیل گزارها از نسلی به نسل دیگر دچار تغیر و تحول میشوند و رهبران سیاسی ما نیز در حال تغییر و تحول هستند و با گفتمانهای متفاوت سیاست خارجه خود را اجرا میکنند که ما صلح پایداری را نمیتوانیم متصور شویم؛ ولی بهتر است بررسی کنیم و ببینیم که صلح مثبت یا پایدار در چه چیزی تعریف میشود، صلح پایدار در زندگی بدون ترس و تهدید به دور از خشونت و برابری در قبال یک قانون تعیینشده تعریف میشود. برای پیادهسازی صلح ما باید از این بابت اطمینان خاطر داشته باشیم که از یک آسیبی در امان هستیم و این آسیب در امان ماندن از قانون و عدالتی است که در بیقانونی و بیعدالتی و یا تصمیم گیریهای سیاسی که توسط رهبران سیاسی انجام میشود است که این دسترسی به فرصتهای اقتصادی و لذت بیشتری که مردم جوامع به آن دست پیدا میکنند که به خودی خود به سمت توسعه معیشت پیش می رود.
بسترسازی صلح: طبق صحبت های دکتر صالحی که فرموند صلح باید از مدارس شروع شود باید گفت ما باید صلح را بسترسازی یا همان فرهنگسازی است، ما اگر کودکانمان را با حقوق فردی و شهروندی خو آشنا کنیم و اگر هر یک از این کودکان اطلاع داشته باشند چه وظیفه ای دارند و چه حقوقی بر گردن آنهاست این بسترسازی انجام میشود.
ما اتفاق صلح را نمیتوانیم در کوتاه مدت و میانمدت مورد بررسی قرار دهیم بلکه باید آن را در طولانی مدت مورد بررسی قرار دهیم که مهمترین آن تقویت دموکراسی و سیاست فراگیر بین جوامع است، باید سیستم قضایی تمامی کشورها بهبود پیدا کند.
پس از بروز بحران و جنگی در نظام بینالملل ما به دنبال صلح میرویم، و این در حالی است که ما باید ببینیم بیشتر نزاعها و جنگها به خاطر چه چیزی به وجود میآیند. بیشتر نزاعها و جنگها به خاطر اختلافات گفتمانی که بین رهبران سیاسی وجود دارد حادث میشوند.
منافع ملی و صلح پایدار: در نظام بینالملل اولویت حفظ منافع ملی است؛ صلحی که در آن هیچ کشوری نمیتواند با همدیگر متحد باشد و نمیتواند همدیگر را در منافع طولانی مدت شریک کند نمیتواند انتظار صلح پایدار داشته باشد، البته باید اذعان نمود که کشورهای بیطرف به دلیل عدم ضرر رساندن منافع شان به یکدیگر میتوانند در اتحادیهها با هم متحد باشند، ولی در نظام تک قطبی، دو قطبی و چند قطبی ما جنگ و صلح ناپایدار را داریم.
دیپلماسی فرهنگی و صلح: صلح چیزی خوبی است که همه ما باید آن را از طریق دیپلماسی فرهنگی بسترسازی و فرهنگسازی کنیم، در واقع دیپلماسی فرهنگی قدم مثبتی برای صلح به شمار می رود.
ما نمیتوانیم صلح را به صورت دائم داشته باشیم فقط میتوانیم در انجام برخی امور صلح را در یک پروسه زمانی داشته باشیم.
در پایان سومین نشست از سلسله نشستهای دیپلماسی صلح دکتر امیر هوشنگ میرکوشش ضمن تشکر از سخنرانان و افراد شرکتکننده در نشست از اساتید و دانشجویان حاضر خواست تا سؤالات خود را مطرح نمایند. که پس از جلسه پرسش و پاسخ نشست رأس ساعت 30/15 پایان یافت.
تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل