دکتر محمد منصورنژاد عضوهیئت مدیره انجمن مطالعات صلح ایران

این روزها برگزاری مانور فاتحان خیبر در شمال غربی کشور، تامل بر انگیر می نماید. در ارزیابی این اقدام اجمالا می توان گفت:

1.     برگزاری مانور، در این زمان و مکان (حاشیه رود ارس) لازم بود؛ وقتی رقیب چنگ و دندان نشان می دهد، کلوخ انداز را پاداش سنگ است. به ویژه که نقش پر رنگ «ارتش» در مانور سبب شد تا موضوع صرفا بازی های ایدئولژیک قلمداد نگردد.

2.     این عکس العمل، دیرهنگام بود؛ آذربایجان حدود 20 سال است که پای قدرت های بزرگ و منطقه ای را در دریای مازندران و سایر مرزهای مشترکش با ایران می گشاید و از این ناحیه علیه منافع امنیتی و غیر امنیتی ایران اقدام می کند و در عوض ایران کاملا مشی مدارا در پیش گرفت، که البته خطا بود. مثلا در مقابل مانور 3 برادر این کشور در خزر (پاکستان، ترکیه و آذربایجان) عکس العمل سریع و جدی ایران لازم بود.

3.     البته امنیت فقط با نظامیگری و مانور، بدست نمی آید و ابعاد دیگر می طلبد. پس همزمان باید تیم وزارت خارجه بسیار فعالانه مسایل را با خود آذربایجان و همه کشورهای مرتبط با موضوع به بحث و فحص بگذارد. مناسبات با برخی کشورها را مثلا در بعد اقتصادی، فرهنگی و ... تقویت نماید و....

4.     در داخل هم نشان داده شود که تمامیت ارضی موضوعی نیست که در مقابل آن بتوان ساکت نشست! اما برای خنثی کردن توطئه، با «رویکردی فرهنگی و اجتماعی»، نشست جدی و گسترده با حضور همه بزرگان آذری تاثیر گذار و شناخته شده در سطح ملی، از جهت علمی (سریع القلم، سید جواد طباطبایی و....) و یا عملی و تجربی (حتی ورزشکاران و هنرمندان سرشناس) در محلات ساحلی «ارس» از ضرورت هاست. این مانور فرهنگی، مانور نظامی را تکمیل می کند.

5.     هدف اسراییل از این اقدامات (اصل نزدیکی به آذربایجان و دامن زدن به منازعات با ایران)، چند جانبه است. یکی از انها به هم زدن روابط ایران و ترکیه است که حامی جدی آذربایجان است. پس نباید نتیجه مانور، تشدید شکاف ایران و همسایگان باشد. بلکه باید این مانور، پشتوانه مذاکرات و گفتگوهای دیپلمات ها باشد.

6.     در این مانور، نشان داده شد که بدرستی در مقابل هر واقعیتی نباید تمکین کرد. این اشتباهی بود که درباره افغانستان و تسلط مجدد طالبان بر کشور رخ داد و در سال پیش هم درباره پیروزی آذربایجان بر ارمنستان از سوی برخی چهره های مذهبی و...  اتفاق افتاد. نباید از خطرهای مرزی و ناامنی ملی، به هیچ وجه استقبال کرد.

7.     مهمتر از همه آنکه مقامات ایرانی باید بدانند که برخورد با کامیون داران ایرانی ممکن است با تلطیف آذربایجان خاتمه یابد، ولی این اقدام کشور همسایه، اتفاقی و صرفا تاکتیکی نبود. کشور آذربایجان علی رغم نوپا بودن در این سه دهه خط مشی مشخصی را برای تقویت خود برداشت. با قدرت های منطقه ای (اسراییل، ترکیه و حتی پاکستان!) همدست شد؛ قدرت های غربی ( به ویژه آمریکا) را با خود همراه کرد؛ و نکته جالب آن است که در تجهیز خود از شرق هم غفلت نکرد و با روسیه و چین باب دوستی را گشود! با این وصف اگر این بحران درست، هوشمندانه و با توجه به چشم انداز آینده حل نگردد، از این قسم مشکلات در آینده زیاد خواهیم داشت. تشکیل اطاق فکری ویژه آذربایجان، با شرکت همه کارشناسان ایرانی در وزارت خارجه، از ضرورت هاست.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل