دکتر مریم خالقی نژاد: استاد دانشگاه و پژوهشگر

شاید برای برخی افراد سوال باشد که تراشه چرا موجب جنگ می شود و چه دلیلی برای درگیری سیاسی و اقتصادی بر سر این قطعه کارآمد و فناوری‌های کلیدی وجود دارد. تراشه که یک قطعه فناورانه و صنعتی کارآمد است که در زمینه تراشه امریکا صنعت برتر را دارد و اهمیت تراشه ها در بنیان اقتصادی و دیجیتالی از یک طرف و کاربرد آن در ابزار و ادوات امنیتی از طرف دیگر بر اهمیت آن افزوده است.این قطعه صنعتی در ابزارهای قدرت نرم مانند کامپیوتر مثلا در جابجایی پول به صورت جهانی یا در ابزارهای قدرت سخت مانند ابزارهای نظامی نقش کلیدی را دارد. بنابر آمار موجود سه کشور تایوان، کره جنوبی و امریکا برترین تولیدات تراشه ها را در جهان دارند که هیچ کشور دیگر تا کنون نتوانسته است به رقابت با تراشه های تولیدی آنها بپردازد.

در دهه اخیر شرایطی به وجود آمده است که اهمیت تراشه ها را چندین برابر کرده است؛

اولا همه گیری ویروس کرونا موجب نیاز به برخی فناوری و قطعات مختلف صنعتی شد چرا که اکثر آموزشها به صورت آنلاین تغییر پیدا کرد و بی تردید شمار زیادی از دانشجویان و دانش آموزان جهان و مدرسان و اساتید به خریداری تلفن همراه یا لبتاب و یا تبلت روی آوردند.

دومین علت مهم تغییرات اقلیمی و آب و هوایی است که سرمای زیاد و گرمای زیاد از یک سو و کمبود منابع آبی و انرژی از سوی دیگر نیاز به این قطعه را بیشتر و بیشتر کرده است.

از دلایل مهم و تاثیرگذار دیگر می توان به سیاست های کشورهای تاثیرگذار در تحریم ها و یا کمرنگ و پر رنگ شدن  برخی روابط اقتصادی و سیاسی نام برد که باعث تاثیر بر صادرات و واردات این قطعه گردیده است و یا بحران های جهانی مهم موجب ریشه دار شدن برخی موانع رشد و پیشرفت بسیاری از کشورها و وابستگی آنها به برخی واردات شده است.

در هر حال تراشه یکی از مهمترین نیازهای قطعات صنعتی و فناوری است که معدود کشورهایی به تولید و صادرات آن در سطوح پیشرفته می پردازند همین امر نیز در روند دستیابی دیگر کشورها به تراشه را دچار نوسان می کند. اگرچه نباید از تولیدات برخی کشورها اما در سطوح پایین غافل شد. تاثیر این قطعه آنچنان در حوزه صنعت و فناوری مهم است که اکنون شاهد تبدیل صادرات و واردات این قطعه به یک دستاویز سیاسی برای کشورهایی مانند امریکا و چین شده است و گرچه جنگ تجاری از دیرباز میان دو کشور وجود دارد اما اکنون جنگ تراشه ها یکی از مهمترین رقابت و درگیری میان دو کشور است. بی تردید چین برای رونق اقتصادی خود و تثبیت جایگاه برتر اقتصادی خویش نیاز به برخی قطعات مهم مانند تراشه و وارد کردن آن از کشورهای دیگر دارد. این در حالی است که در صنعت برتر تراشه شاید یکی از مهمترین محورهای صنعتی است که برتری صنعتی امریکا را به رخ چین می­کشد. تا جایی که مناقشه های جدید دو ابر قدرت را بر سر فناوری به خوبی آشکار می­کند. امریکا و چین از پیشرفت نسبی دو کشور در زمنیه فناوری نگران هستند و هرکدام در تلاش برای پیشروی از رقیب خود می باشند.

با عطف به اهمیت تراشه ­ها در تولیدات مختلف صنعتی و نظامی ،امریکا در حال اعمال، محدودیت‌هایی با هدف کاهش سرعت رشد چین به سمت مرزهای فناوری نیمه‌رسانا می باشد. (نیم‌رسانا یا نیمه‌رسانا یا نیمه‌هادی به انگلیسی Semiconductor عنصری است که رسانایی الکتریکی آن، چیزی بین رسانا مانند مس و عایق الکتریکی مانند شیشه می­باشد) دولت بایدن کنترل‌های صادراتی جدیدی را صادر کرد که شرکت‌های آمریکایی را از فروش نیمه‌هادی‌های پیشرفته و همچنین تجهیزات مورد استفاده برای ساخت آنها به برخی تولیدکنندگان چینی ممانعت می‌کرد، مگر اینکه مجوز خاصی دریافت کنند.

این امر ممکن است به طور ناخواسته به این کشور کمک کند تا سرمایه‌گذاری و استراتژی‌های تجاری مؤثر را افزایش دهد. این در حالی است که از سوی کارخانجات در اخبار متعدد اقتصادی اعلام شده است که سازندگان تراشه آمریکایی برای رشد مداوم سود و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه داخلی (R&D) به شدت به فروش به چین وابسته هستند چرا که چین از مهمترین خریداران تراشه امریکایی است که سالانه آمار بالای خرید آنها را به خود اختصاص داده است. از طرفی هم چین در قسمتی از ساخت و تکمیل این قطعه همکاری مهمی را دارد که شاید بدون آن به سختی بتوانند تکمیل برخی از مراحل آن را پیش برد. به عنوان مثال، در گزارش سپتامبر 2022، کمیسیون امنیت ملی در مورد هوش مصنوعی (NSCAI) هشدار داد که در میکروالکترونیک، "98٪ از تراشه های مورد نیاز پنتاگون اکنون در سایه چین ساخته، مونتاژ یا بسته بندی می شوند. مؤسسه مطالعات بین‌المللی و استراتژیک(IISS) نیز براتفاق میان امریکا و چین بر سر تراشه ها و تولیدات آنها هشدارهایی را داده است که البته چین بیشتر متضرر خواهد شد چرا که برای تولید تراشه ، هوش مصنوعی و فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) با تنگنا مواجه می­شود. هدف از محدودیت های ایالات متحده جلوگیری از دستیابی پکن به هدف خود برای تامین 70 درصد تقاضای نیمه هادی یا نیمه رسانا خود با تولید داخلی تا سال 2030 است. این محدودیت ها در واقع می تواند  بر تلاش چین برای تبدیل به یک نیروگاه فناوری تاثیر بدی را بگذارد. اما این احتمال هم هست که محدودیت های واشنگتن توسعه این قبیل فناروی ها را برای چین محدود نکند در عوض باعث تسریع رشد ملی‌گرایی فنی و فناورانه چین و خودکفایی آن در صنعت نیمه‌رسانا بشود. اگرچه مقامات چینی اخبارهایی مبنی بر خوداتکایی تراشه چین توسط صندوق سرمایه گذاری صنعت مدار مجتمع ملی و چهاردهمین برنامه پنج ساله منتشر شده در سال 2021 تقویت شده است نیز اعلام شده بود. یکی دیگر از تغییرات این امر باعث شده است که درخواست  برای تراشه های خیلی پیشرفته امریکا به دلیل تحریم ها کمتر شود و درخواستها برای تراشه هایی که محصولات تولید چین است و کمی از نظر پیشرفته بودن پاینتر از امریکا است بیشتر شود و این امر ممکن است حتی تشویق هایی برای بخش فناوری چین در تلاش برای تولیدات پیشرفته تر نیز منجر شود.

در کل از سالها پیش چه در زمان ترامپ و چه در زمان ریاست جمهوری جو بایدن همواره سیاست ایالات متحده بر تضعیف پیشرفت چین تا مرز فناوری نیمه رسانا تمرکز دارد اما گویا دو چالش مواجه است.

اول اینکه این امر منجر به تلاش چین و حرکت به سمت تولید فناوری های دوگانه پیشرفته شده است وحرکت چین را به سمت مرزهای فناوری پیشرفته تسریع کرده است چه بسا این تحریم باعث بسیج منابع در چین نیز بشود. محدودیت‌های ایالات متحده ممکن است چین را برانگیزد تا سطوح امنیتی بالاتری را برای تحقیق و توسعه فناوری تراشه‌های نظامی خود تعیین کند و در نتیجه مجتمع­های  نظامی-صنعتی را تقویت کند.

دوم، محدودیت‌ها بنیان‌گذاران چینی را تشویق می‌کند تا در بازار جهانی که اکنون در آن قرار دارند، برای سطوح بالاتر فناوری سرمایه‌گذاری کنند. با اشباع تراشه در سراسر جهان و تحریم‌های دولت بایدن، صنعتگران چینی فرصتی را برای شرکت‌های داخلی می‌بینند تا به ارزش‌های بازار با وضعیت ثابت‌تر بازگردند.

یکی از عواقب این رقابت فناورانه وجنگ تراشه‌های آمریکا و چین، شرکت‌های جهانی را در تیررس قرار می‌دهد. در حالی که ممنوعیت دولت بایدن بر صادرات برخی فناوری‌های تراشه به چین، مصارف نظامی و صنعتی چین را هدف قرار داده است، شرکت‌ها در سراسر جهان زنجیره تامین خود را مختل خواهند کرد. قوانین تجارت جدید در زمانی آمده است که ایالات متحده به طور فزاینده ای نگران قدرت رو به رشد ژئوپلیتیک چین است و نه تنها بر تجهیزات کامپیوتری، بلکه بر بسیاری از محصولات مصرفی ساخته شده بر اساس فناوری نیمه رسانا محدود تأثیر می گذارد.

سخن آخر آنکه امریکا و چین بر گلوگاه­های حساس یکدیگر نه در عرصه دولتی بلکه در عرصه غیردولتی دست گذاشته­اند که می­توان از انها به عنوان کنشگران پارادیپلماتیک یاد کرد که اکنون تراشه­ها کنشگری پارادیپلماتیک در خدمت رقابت و جنگ نرم دو کشور هستند و این امر نشان­دهنده اهمیت روز افزون کنشگران پارادیپلماتیک است.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل