رضا میرزایی کارشناس ارشد روابط بین الملل

حرکتی جدید (نظم جدید) در خاورمیانه و مناطق اطراف در حال شکل گیری است. واکاوی سیاستگذاری های برخی کشورهای منطقه ای در فرایندهای توسعه ای برای ما در آینده نزدیک مهم خواهد شد.جمله ای هست (بد بینانه یا شاید هم تاثیر گذار! )که می گوید در همسایگی ها، نتایج بهینه می تواند برای ما پیامد (تاثیر منفی)محسوب شود. البته این به معنای جداسازی شرایط داخلی و تاثیر گذار آن نیست که اگر این هم همراستا نباشد احتمالا پیامدها مضاعف خواهد بود.

فرآیند سیاست گذاری را تلاش دولت ها برای حل مسئله ای می دانند که عموماً بر مردم تأثیر می گذارد. به عنوان نمونه خط مشی عمومی اهداف تعیین شده توسط دولت در رابطه با سلامت عمومی و رفاه عمومی و اقدامات انجام شده برای تحقق این اهداف از این مورد است. البته این یک نگاه حداقلی و عمومی است و نگاه پیشرفته تر و همگام با بین الملل یا منطقه ای متمرکز بر سیاست های توسعه ای (دولت های توسعه گرا) می باشد. سیاست های توسعه ای شامل تمام اقدامات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برای کمک به بهبود شرایط زندگی در کشورهای در حال توسعه به روشی پایدار است.  بطور معمول در سیاست های توسعه ای، نظارت و تجزیه و تحلیل مسائل ، روندهای جدید و ارزیابی زمینه  همکاری بین الملل فعال خواهد بود، که البته در منطقه بتدریج در حال تجربه آن هستیم.

در تعریفی توسعه پایدار توسعه ای است که نیازهای زمان حال را برآورده کند، بدون اینکه توانایی نسل های آینده برای برآوردن نیازهای خود را به خطر بیندازد توسعه پایدار به این ایده گفته می شود که انسان باید با تامین نیازهای اساسی خود پایدار بماند و در عین حال اطمینان حاصل کند که نسل های آینده قادر به برآوردن نیازهای اساسی خود هستند. به عنوان نمونه انرژی پاک و مقرون به صرفه، دسترسی به آب آشامیدنی تمیز و مواد غذایی مغذی، محیط زیست محافظت شده، برنامه ریزی زیرساخت های هوشمند با هدف مدیریت صحیح اجتماعی برخی از نیازمندی های پایداری می باشند. یا مثلا با مراقبت آلودگی هوا، آب و خاک، اثرات زیست محیطی را کاهش می دهد، همچنین به دستیابی به رشد اقتصادی بلندمدت کمک می کند.

برای دستیابی به توسعه پایدار، هماهنگ کردن سه عنصر اصلی رشد اقتصادی، شمول اجتماعی و حفاظت از محیط زیست که عناصری به هم پیوسته تلقی شده و برای رفاه افراد و جوامع حیاتی می باشند، را ضروری دانسته اند. تفکر توسعه پایدار به تضمین زندگی بهتر برای نسل حاضر و آینده کمک می کند.

توسعه پایدار در واقع چهار حوزه متمایز انسانی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را به عنوان چهار ستون های پایداری در نظر می گیرد، که هرکدام وابسته به مدل حکمرانی ممکن است در شرایط متفاوتی قرار گرفته باشد. حفظ یا ارتقا این اجزا در درجه اول نیازمند سیاستگذاری های مرتبط می باشد، اما این سؤال پیش می آید که عوامل موثر بر روند سیاست گذاری چیست؟ یا به عبارتی اگر در کشوری به این مسائل توجه نمی شود، احتمالاً چه عواملی در شکل گیری سیستم حکمرانی آن ها دخیل هستند؟

در پاسخ یابی شاید بتوان گفت بطور کلی سیاست‌ها تحت تأثیر عوامل مختلفی است. به عنوان نمونه افکار عمومی، میزان در آمیختگی دولت با جامعه مدنی، شرایط اقتصادی، یافته‌های علمی جدید، تغییرات فن‌آوری، گروه‌های ذینفع، سازمان‌های غیردولتی، لابی‌گری تجاری و فعالیت‌های سیاسی از جمله عوامل تاثیر گذار یا مانع در روند سیاست گذاری است. بنابراین اینکه ما منتظر باشیم با یک یا دو اتفاق حرکتی، توسعه ای در کشور به جریان افتد جسارتا خیالی باطل خواهد بود. اینجا حتی به نظر می رسد سطوح توجه نیز انحراف قابل توجهی پیدا نموده است. در تهی گاه ها، سیاست هایی غیر معمول، سهل الوصول، و یا شاید هم کاملا سیاسی با بزرگنمایی غیر منطقی جای آنرا خواهد گرفت. در این حالت اعتبار سیستم های حکمرانی در آنسوی این سیستم یعنی در نزد مردم به شدت رو به افول خواهد گذاشت و جز مقاطع کوتاه مدت فراز و نشیب چیزی از سیاستگذاری محصول نخواهد شد. این خود یک مدل بی برنامگی جامع می باشد که همانگونه که در گذشته تجربه شده محاسبات اشتباه آور را در چرخه ای معیوب به نیروی محرک سیستم تبدیل خواهد نمود. در چنین حالتی برنامه ریزی و نگاه بلند مدت ذیل تغییرات کوتاه مدت و فرصت طلبانه دست و پا خواهد زد و البته پایان این راه تقریبا مشخص خواهد بود! یا مردم و یا اینکه سیستم حکمرانی ...

از اینجا به بعد شاید بتوان سیاستگذاری را سیاست گذاری واگذار شده نامید. تجربه اخیر ما در ارتباط با دلارهای بلوک شده و وساطت برخی کشورها نمونه واضحی از این مورد است(تغییر حکمرانی منطقه ای). در اصل اقدامات سیاستی و سیاسی فرصت ساز راهبردها یا نظرات و نیات دیگران خواهد بود.

به عنوان نتیجه نگارنده به این نتیجه رسیده است در صورت تداوم وضعیت موجود می توان گفت سیاست های توسعه ای دولت که در حال حاضر واجد توسعه گرایی ناقص است و با توجه به دوره گذار منطقه ای/ فشار تناقضات داخلی موجود که احتمالاً به شدت گرفتن تفاوت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی(در وضعیتی مقایسه ای) در آینده نه چندان دور خواهد انجامید، همچنین تزلزل و تنگناهای منابع و... ،  نه تنها منعقد نخواهد شد بلکه با احتمال بالا با شرایطی رویرو خواهد شد که اصطلاحاً می توان گفت در مسیر باد قرار خواهد گرفت...

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل