محمد مهدی قدرتی سیس دانشجوی کارشناسی پیوسته علوم سیاسی دانشگاه شاهد تهران

چکیده:

آنچه در دنیای امروز به عنوان ابزار رخنه و نفوذ مورد بهره برداری قرار می گیرد، بسیار پیچیده تر از حد تصور بشر گذشته است.درواقع ابزار نفوذ نرم و دیپلماسی عمومی همان زهر کشنده و ضربه کاری ای است که به مرور زمان و ذره ذره اثر خود را نمایان می کند.آنچه در این مقاله خواهید خواند بطور خلاصه در سه محور نفوذ نظامی، نفوذ نرم و نفوذ دیپلماتیک تعریف می ­شود.در سال های اخیر شاهد بروز و ظهور بسیار بیشتر ترکیه در عرصه های بین المللی هستیم و این مقاله بطور بسیار خلاصه سعی در تبیین سه عرصه نفوذ و چرایی آن ها دارد.

دیپلماسی؛ ترکیه؛ نفوذ؛ قدرت.

فراتر از منطقه

ترکیه در پی درنوردیدن مرزهای جهانی با دیپلماسی عمومی خود برمی‌آید!

  راهبرد نفوذ دولت ترکیه از مدت‌ها قبل برای یک برنامه اساسی تنظیم شده بود؛ آنچه امروز شاهد نمایان شدن و بروز گسترده آن هستیم، حاصل بستر چندین‌ساله دیپلماسی عمومی جمهوری ترکیه بوده که اکنون به مرحله ایجاد و بروز اثر رسیده است.

  واژه دیپلماسی عمومی مفهوم گسترده‌ای را شامل رخنه فرهنگی، تاثیرگذاری فکری و دربرگیری اذهان با تسلط منش رفتاری یک کشور را در بر دارد اما یقیناً نمی‌توان وجوه این نوع دیپلماسی را تنها به ابعاد نرم و ذهنی آن محدود کرد، بلکه تمام افعال و تصمیمات یک کشور دارای متن و فرامتن است و دیپلماسی عمومی به صورت خواسته و ناخواسته اعمال می‌شود.

  پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، ترکیه بسیاری از قدرت خود را از دست میدهد و این تضعیف قوا با الغای سلطنت در ۱۱ نوامبر ۱۹۲۲ و پس از جنگ جهانی دوم و با امضای پیمان لوزان تشدید می‌شود. با ورود ترکیه به زمره کشورهای جمهوری دار در ۲۹ اکتبر ۱۹۲۳ مصطفی کمال آتاتورک به عنوان اولین رئیس جمهوری ترکیه، الگوی سکولار، واحد و پارلمانی را به عنوان سرمشق اصلاحات و توسعه این سرزمین را در بر میگیرد. این روند با عضویت ترکیه در ناتو در سال ۱۹۵۲ و ظهور قدرت اقتصادی و صنعتی این کشور، وارد سیر صعودی و رویه رشد می‌شود. برای بررسی ابعاد نفوذ و دیپلماسی عمومی این کشور ما سه مورد را در این مقاله بررسی می‌کنیم که شامل موارد نظامی نفوذ نرم و دیپلماتیک هستند.

پرده اول؛ نفوذ نظامی تاثیر گذار

  با پایان جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۸ شکست امپراتوری عثمانی با وجود ارتش بزرگ و مجهز به توپ، این کشور بر آن برآمد تا سیاست نو و جدیدی را در این عرصه پی بگیرد. اولین سیاست اتخاذی ترکیه برای قوت بخشی به وجه نظامی کشورش همراهی با غرب و چرخش سیاست‌های خود از متحدین به متفقین بود؛ طوری که به متفقین به چشم صاحبان جهان و پیروزان قطعی و همیشگی جنگ‌ها نگاه می‌شد و مشایعت آن‌ها در زمره اولویت‌های قطعی جمهوری ترکیه قرار گرفت. حضور ترکیه در کنار نیروهای سازمان ملل و جهان غرب در جنگ کره و سپس در قالب عضویت در پیمان آتلانتیک شمالی و حضور موثر در اعتلاف‌های متشکل در افغانستان، عراق، سوریه و حضور در لیبی و شرق اروپا به بهانه‌های تروریستی، نسل کشی و جلوگیری از گسترش افراطی‌گری، باعث بولد شدن نام این کشور در کنار قدرت‌های برتر نظامی جهان و شناخته شدن ترکیه به عنوان مهره موثر و تعیین کننده شد. شدت بهره برداری ترکیه از حضور نظامی‌اش را فارغ از هزینه‌های متحمل شده و ضرر و زیان‌های نسبی متحمل شده تنها در جنگ کره را می‌توان در فیلم «آیلا: دختر جنگ»، محصول سال ۲۰۱۷ ترکیه و کره جنوبی مشاهده کرد. علاوه بر حضور در جبهه‌های نبرد که باعث نشر گفتمان، فرهنگ، پرچم و حک شدن قطعی نام ترکیه در آن سرزمین‌ها می‌شود، اگر به صادرات تسلیحاتی و دیپلماسی نظامی مؤثر در بین کشورهای منطقه و جهان نیز اشاره کنیم، به دستاوردهای شگرفی می ­رسیم!

  نکته مهم نهفته در بطن حضور ترکیه در دیگر کشورهای جهان و همچنین نشر مجازی این کشور در فضای اینترنت می‌توان به ثابت بودن پرچم ترکیه از سالهای بسیار دور و تغییرات بسیار اندک پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی اشاره کرد که باعث تثبیت پرچم این کشور در اذهان عمومی مردم جهان به عنوان کشوری پیشرو، موثر و بازیگر بین المللی می‌شود.

  برای مثال در باب دیپلماسی نظامی این کشور شما اگر فقط به بخش فارسی خبرگزاری آناتولی ترکیه مراجعه کنید، می‌توانید شاهد خبر صادرات پهپاد بایراکتار TB2 ترکیه به ۲۶ کشور جهان باشید! استفاده از تسلیحات ترکی در کشورهای منطقه و جهان از قرقیزستان در مقابل تاجیکستان گرفته تا آذربایجان در مقابل ارمنستان، لهستان و اروپای شرقی، ردی از تسلیحات ساخت ترکیه مشاهده می‌شود و صنایع دفاعی این کشور را صاحب بازار جهانی پرسود و اقتصادی در جهان می‌کند.

پرده دوم، نفوذ نرم

  اگر از بُعد اول که همان بُعد ظاهری دیپلماسی ترکیه در قضیه سخت و نظامی است بگذریم، به بُعد دوم میرسیم که اصلاً خبری از خشونت، جنگ، شلیک و انفجار نیست بلکه تماماً شیک و مجلسی در دل‌ها جا باز می‌کند. ترکی خوب سلیقه و ذائقه بشر جهانی و مدرن امروزی را شناسایی کرده و منطبق با نیاز جوانان و مخاطبان عام جامعه بین المللی دست به تولید محتوا با چاشنی ملی و فرامتنی خود می‌کند طوری که در نگاه اول بسیار صلح‌آمیز، جنبه تفریحی و سرگرم کننده آن دیده می‌شود. منتها آنچه در بطن همه اینها پنهان است به صورت ناخودآگاه و نرم نرمک وارد ذهن و دل مخاطب خود از شرق آسیا تا غرب آمریکای لاتین می‌شود. برای مثال صنعت فیلم‌سازی ترکیه که پیشرفت تصاعدی داشته است، اکنون منطقه غرب آسیا را در بر گرفته و این تنها پله اول نفوذ گسترده و جهانی این دیپلماسی نوین است؛ خبر فروش فیلم‌های ترکیه به بیش از ۱۲۰ کشور جهان نباید شما را متعجب کند! چرا که امروز این کشور باتوجه به جلوه‌های جذاب، داستان طولانی و ادامه دار امروزی و سبک فکری جدید بشر همچنین استفاده از جلوه‌های بصری زیبای مردم ترک کار خود را به خوبی انجام می‌دهد. گردش مالی صنعت فیلم‌سازی ترکیه بنابر آمار سال ۲۰۱۰ میلادی، ۱۸ میلیارد دلار بوده است و رشد تصاعدی فیلمسازی مطلوب، ترکیه را بعد از ایالات متحده به عنوان دومین صادر کننده بزرگ فیلم و سریال در جهان مبدل ساخته است.

  کشورهای طرفدار و دنبال کننده پروپاقرص فیلم‌های ترکی شامل کشورهایی همچون: شیلی، روسیه، چین، کره جنوبی، آرژانتین و مکزیک هستند؛ تنها با یک نگاه سطحی و استناد به همین آمار معتبر می‌توان به سطح جهان شمولی و این نفوذه عمیق دیپلماسی نرم جمهوری ترکیه در سطح جامعه بین الملل پی برد.

پرده سوم، نفوذ دیپلماتیک

  اگر بخواهیم مورد اول را در تاثیرگذاری دولت‌ها و بخش حکمرانی کشور‌ها اشاره کنیم و مورد دوم را به عنوان سطح نفوذ مردم جامعه جوان و عامه محسوب کنیم، این سطح سوم را می­توان در بطن نخبگانی سیاستمداران و دستگاههای دیپلماسی سیاسی هر کشور عنوان کرد.

  اگر بخواهیم ترکیه را به عنوان قطب بودن آن در دیپلماسی سیاسی بررسی کنیم، میتوان ابتدائاً به تاسیس وزارت امور خارجه ترکیه در سال ۲ مه‌ی ۱۹۲۰ اشاره کرد. ترکیه با اکثر کشورهای منطقه و جهان روابط دیپلماتیک دارد و سفارتخانه و کنسولگری‌های بسیاری را خارج از خاک خود تاسیس کرده است. اگر به اوضاع اعتبار گذرنامه ترکیه نگاهی بیندازیم به جرأت می‌توان به اینکه این کشور به عنوان پیشتاز عرصه سیاست خارجی در آفریقا و آمریکای لاتین است پی برد چرا که سطح تعاملات دیپلماتیک به شدت وجه برجسته‌ای داشته و پرقدرت و روز افزون در حال افزایش است. ترکیه همچون دیگر کشورهای جهان در سازمانهای بین المللی مختلفی عضویتی تثبیت شده و نقشی موثر را دارا می‌باشد که با نزدیکی هرچه بیشتر به شرق و غرب همزمان، راه‌های توسعه روابط خارجی خود را هموارتر می‌کند.

  ترکیه با بدست گرفتن نقش رهبری و خلاقانه خود با ایجاد سازمان دولتهای ترک موجب گرد هم آوردن این کشورها برای گفت و گوهای مشترک و نزدیکی بیش از پیش به هم زبانان منطقه‌ای شده است؛ بحث نوعثمانی گری و نگاه و توجه ویژه ترکیه به بازگرداندن مرز‌های فکری و فرهنگی و حتی کهن جغرافیایی خود به دوره امپراتوری فروریخته عثمانی و تثبیت نفوذ خود در منطقه و جهان بحثی جداگانه و بسیار مفصل‌تر است اکنون مجال پرداختن به آن نیست. میانجیگری و واسطه شدن ترکیه در مناقشات بین المللی و طرف مذاکره قرار دادن خود در مسائلی همچون مسئله سوریه مانند آنچه در نشست آستانه رخ می‌دهد، مسئله قره باغ در مذاکرات شش جانبه، مسئله جنگ اوکراین با میانجیگری و برگزاری دور های مذاکره و دیدار بین وزرای امور خارجه روسیه و اوکراین، حضور فعال در مذاکرات آبی منطقه و دست بالا گرفتن ترکیه، کنترل و حضور موثر در برنامه‌های جهانی برگزار شده در منطقه مانند جام جهانی قطر، حضور در افغانستان بعد از تسلط طالبان و همچنین حمایت موثر و شمّ برادری بین پاکستان و ترکیه، احیای روابط به سردی رفته خود را با عربستان سعودی و مصر همچنین فراز و نشیب‌های روابط پیچیده ترکیه و ایالات متحده آمریکا، بحث آرمان فلسطین و روابط با اسرائیل نیز از وجوه دیگر دیپلماسی سیاسی این کشور در قبال کشورهای دیگر جهان می‌باشد.دیپلماسی عمومی ترکیه در این سه محور خلاصه نمی‌شود و حتی همین سه محور هم به کوتاه‌ترین شکل ممکن بیان شده است.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل