رضا میرزایی کارشناس ارشد روابط بین الملل

ناتو بر اساس اصل دفاع جمعی بنا شده است. تطابق عملکرد ناتو در مقاطع تاریخی مختلف به نسبت درک روال تفکر استراتژیک، آن هم در چارچوب مفاهیم استراتژیک روش محاسباتی سیاسی روشن تری در قبال این اتحاد ارائه می دهد.

ناتو از زمان تولد تاکنون به لحاظ تکامل تفکر استراتژیک دو دوره تاریخی متمایز را پشت سر گذاشته است: دوره جنگ سرد و دوران پس از جنگ سرد. از سال 1949 تا سال 1991 استراتژی ناتو اساسا" با دفاع و بازدارندگی مشخص می شده است، اما در دو دهه آخر این مقطع توجه فزاینده ای به گفتگو و تنش زدایی قابل رد یابی است، با اینحال در این مقطع چند مفهوم راهبردی در اسناد وجود داشته است که اقدامات ارتش را در روش های اجرا در قالب هدایت استراتژیک، همچنین برگزیدن موثرترین الگوی قدرت نظامی برای چند سال بعد ارائه نموده است. اصولا مفاهیم استراتژیک چیزی فراتر از مفاهیم آکادمیک منظور می شوند، در اصل به نظر می رسد مفاهیم استراتژیک بیشتر مرتبط با عملکرد و سودمندی شان مورد قضاوت قرار می گیرند. دکترین ناتو تعریفی داشته است که به نظر از سال 1973 تاکنون تغییری نداشته، هر چند اشاراتی در ارتباط با معتبر بودن تعریف آنهم تاکنون، مشروط بر نیاز بر قضاوت در کاربرد هم وجود دارد. بهر حال این دکترین در تعریف متمرکز بر اصولی اساسی است که بواسطه آن نیروهای نظامی اقدامات خود در جستجوی اهداف را پشتیبانی می نمایند. رهبران ناتو در دسامبر 2019 از ینس استولترنبرگ خواستند تا یک فرایند بازتابی آینده نگر برای تقویت ناتو را رهبری نماید، چیزی که توانست اولویت هایی (در ژوئن 2020 ) مبتنی بر اطمینان از اینکه ناتو از نظر نظامی قوی باقی بماند و از نظر سیاسی حتی قوی تر شود و نهایتا رویکرد جهانی تری را اتخاذ نماید، را تولید نماید. در پی آن دستور کار ابتکار ناتو 2030 شکل گرفت و حتی رهبران جوان ناتو 2030 منصوب شدند و ناتو حتی با جامعه مدنی، جوانان و بخش خصوصی در وضعیتی مشارکتی قرار گرفت. ناتو یک اتحاد مهم برای ایالات متحده محسوب شده و واشنگتن به اصول ماده 5 هنوز متعهد است. این ائتلاف با پذیرش دستور کار ناتو 2030 و تصمیم به توسعه یک مفهوم استراتژیک جدید سعی در وفق خود با یک محیط امنیتی جدید بویژه در شرایط نیازمند بازدارندگی و دفاع در برابر جناح شرقی و اینکه بایستی تا چه اندازه در موضوع مهار چین وارد شود، دارد. به نظر می رسد این سازمان که فعلا متشکل از 32 عضو است با طیف وسیعی از مشکلات مواجه باشد. برخی تغییرات امنیتی مانند خاورمیانه، الحاق کریمه، افزایش فزاینده رقابت های استراتژیک، جنگ روسیه علیه اوکراین و ظهور داعش ، پاندمی کووید 19، برآمدن چین و...... این اتحادیه را نیازمند داشتن مفاهیم استراتژیک جدید نموده است. هر مفهوم استراتژیک فرصتی منحصر به فرد برای متحدین فراهم خواهد نمود تا اتحاد و انسجام، وحدت و درک مشترک آنها از تهدید ها ، چالش ها و فرصت های پیش رو را تقویت نموده، توان متحدان را در مقابله افزایش دهد. بخش قابل توجهی از بروزرسانی مفهوم استراتژیک ناتو مرتبط با الزامات هسته ای و تهدید های ترکیبی است. مفهوم استراتژیک دیگر ناتو برساخت بازدارندگی مدرن استوار است. شاید دلیل آن باشد که ائتلاف با دوره ای ناپایدار از پویایی به سبک جنگ سرد و پرتگاه هسته ای بالقوه مواجه است و بنابراین مفهوم بازدارندگی مدرن بایستی تمرکز دقیق تر و هدف واضح تر، ریسک و هزینه کمتر را تبیین نماید.تاب آوری ، ارتباطات، بازدارندگی دیپلماتیک و شکل دهی آن، و بروز رسانی با توجه بر فناوری های مخرب (مثلا:موشک های مافوق صوت، سلاح های فضایی، هوش مصنوعی) و تاثیر آن بر تصمیم گیری ها (تصمیم گیری موثر کلید بازدارندگی است) از جمله توصیفات بازدارندگی مدرن می باشند.

هر چند ناتو بر اساس اصل قدیمی موازنه همچنان بر دفاع و بازدارندگی تاکید دارد، اما با اینحال به نظر می رسد بر اساس مفهوم استراتژیک جدید رایزنی های سیاسی تشدید خواهد شد. همچنین در این الگو تعهدات مالی و اختصاص 20 درصد بودجه دفاعی سالیانه برای تسلیحات و تجهیزات نظامی جدید، فصل جدیدی از تکنولوژی های نظامی را رقم خواهد زد. ناتو می خواهد نقش کلان تری در انعطاف پذیری کشور های عضو خود، سرمایه گذاری در فناوری های نوظهور و مخرب در دفاع، سازگاری با تغییرات آب و هوایی و حفظ نظم بین المللی مبتنی بر قوانین ایفا نماید. سیستم ارتباطات مدنی، تنوع زنجیره های تامین (مواد استراتژیک)، انعطاف پذیری زیر ساخت های حیاتی در خشکی، دریا، فضا، و بسترهای مجازی و صنایع کلیدی بخش دیگری از توجهات می باشند. برنامه ریزی کلان تر بطوری که شتاب دهندگی لازم در نوآوری های دفاعی با پشتوانه صندوق نوآوری ناتو محقق شود دستور کار مطرح دیگری است که احتمالا دنباله های سرمایه گذاری در هوش مصنوعی، داده ها و محاسبات، خود مختاری، فناوری های کوانتومی فعال، بیوتکنولوژی و فناوری های فراصوت و فضا را در پی خواهد داشت.در حال حاضر مهمترین تهدید یوروآتلانتیک اقدامات تهاجمی روسیه محسوب شده، که سیگنال های فعال سازی گفتگو های سیاسی در شورای ناتو- روسیه در این ارتباط قابل رد یابی است که در این میان کنترل تسلیحات بخش قابل توجهی به نظر می رسد. حضور نظامی محدود اما موثر در حوزه های دریایی بالتیک و سیاه موید تاکید دفاع جمعی به عنوان ماموریت اصلی ناتو می باشد. ایجاد یک ستاد نظامی ملی یا چند ملیتی با تمرکز بر جناح شرق نیز مطرح است. در قبال چین و نفوذ فزاینده چین هنوز هم دائره فرصت ها و تهدید ها مطرح است اما با اینحال ناتو نمی تواند رشد سیاسی اقتصادی و نظامی چین و پیامد های آن بر امنیت حوزه ترانس آتلانتیک و اروپا و همسویی های این کشور با روسیه را در نظر نگیرد. اینجا رویکرد و سیاست ناتو در قبال پکن وابستگی هایی به استراتژی های آن در قبال مسکو خواهد داشت. بنابراین سیاست ناتو در قبال چین علاوه برتقویت  انعطاف پذیری داخلی متقابل و پیشنهاد گفتگو ، در صورت نیاز ممکن است به همکاری های عملی با کشور های منطقه آسیا اقیانوسیه بیانجامد. البته در این میان آلمان و فرانسه نقش بارزتری در سیاست های اتخاذی متحدان خواهند داشت. به نظر می رسد حسب نیاز امنیتی این اتحاد در قالب زیر مجموعه هایی مفروض در بخش های جنوبی  و حتی در سایر نقاط جهان در قالب اتحاد های مایل(متمایل) در آینده گسترش یافته یا تقویت شود.  چنین زمینه هایی می تواند امکان محاسبه و توجه بر تولید مفاهیم استراتژیک جدید در دوران فعلی و پس از آن توسط ناتو را یاد آور شود.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل