معصومه محمدی دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی
در دوره ای از گذار در نظم بین الملل قرار گرفته ایم که شاهد آشفتگی و عدم اطمینان در سیاست خارجی کشورهای قدرتمند می باشیم.یک فرض اساسی در مورد گذار وجود دارد و آن مقابله با چالش های پیچیده در سیاست خارجی است که اهداف امنیتی و تداوم سیاست خارجی این کشورها را به عنوان تهدیدی جدی نشانه گرفته است.
در این زمینه،یک برنامه هسته ای قوی و موضع بازدارندگی به عنوان قابل اعتمادترین ابزار برای تضمین تداوم سیاست و مهم تر از آن،تثبیت قدرت در نظام بین الملل و تبدیل شدن به قدرتی نیرومند در جهت مقابله با چالش های کنونی و قرار گرفتن در رده همکار استراتژیک در منطقه است.
جمهوری اسلامی ایران در صورت بازگشت به برجام و پذیرش تضمین های ارائه شده به اتحادیه اروپا و آمریکا در دوره گذار تمام تلاش خود را برای حفظ اهرم های منطقه ای خواهد داشت . این موضوع نگاهی واقع بینانه در استراتژی سیاست خارجی برای تضمین وضعیت موجود است.این در حالیست که مسکو از موضع ایران حمایت و پیشنهاد ایران به اتحادیه اروپا را تضمینی منطقی قلمداد کرده و تایید می کند که آمریکا به عنوان طرفی که از توافق خارج شده باید اولین گام را بردارد و تعهدات خود را در برجام از سربگیرد،در ضمن مقامات روسیه هشدار می دهند که در خواست های بیش از حد از سوی غرب می تواند احیای برجام را به خطر بیاندازد.مسکو هرگز با ایده کاهش تنش بین تهران و واشنگتن از طریق دیپلماسی همه جانبه مخافت نکرده است، بلکه مسکو تلاش خود را در جهت تسهیل این روند داشته است.
در این میان این نکته مطرح است که با توجه به آشفتگی های در حال ظهور نظام بین الملل و تلاش ایران در جهت حفظ و افزایش قدرت ژئواکونومیک خود در میان کشورهای اروپایی و فرصت ارسال گاز به آنها و طرح جایگزینی گاز ایران به جای روسیه و در صورت پذیرش و بازگشت غرب به برجام و با در نظر گرفتن حمایت های صورت گرفته از جانب روسیه برای طرح بازگشت به برجام ،آیا باز هم تهران-مسکو می توانند به همکاری استراتژیک و گسترش مناسبات فی مابین نگریسته و در تلاش برای رسیدن به این مهم باشند.
بحران اوکراین و عواقب آن حاوی تجربه ای بزرگ برای جمهوری اسلامی ایران بوده است.با در نظر گرفتن این مهم،بازدارندگی هسته ای حتی مهم تر از همکاری امنیتی با مسکو،که در سال های اخیر در خط مقدم چشم انداز امنیت ملی ایران بوده است،مهم تر به نظر می رسد.بنابراین،بحران اوکراین در شکل دهی محاسبات برجامی ایران ، به ویژه در زمان گذار،کاملا" تاثیرگذار بوده و هیچ ابزاری به اندازه بازدارندگی هسته ای قدرتمندتر و موثرتر در چشم انداز همکاری استراتژیک تهران-مسکو و آینده سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به نظر نمی رسد.این موضوع در حالیست که عادی سازی روابط با غرب با توجه به پیشینه تاریخی به تدریج ساختار قدرت در ایران و در نتیجه اقتصاد سیاسی آن را متحول می سازد. این در صورتی است که مسکو در حال ایجاد اتحادی ضد غرب با کشورهایی است که موضع آنها برخلاف جهت غرب و به نوعی ایجاد اتحاد بر اساس موازنه تهدید است.نمونه بارز این اتحاد را میتوان در گفتگوهای اخیر مسکو و کره شمالی ملاحظه نمود.
دیدار اخیر رهبران ایران و روسیه در تهران و بیانیه های رسمی ایران،تصمیمی راهبردی برای چرخش به سمت تعامل با چین و روسیه را تایید میکند . اما گذار نظام بین الملل و چالش های پیچیده حاکم بر نظم بین الملل نیز ایران را وادار می کند تا امنیت ملی را الویتی بالاتر از توسعه اقتصادی خود قرار دهد.
آنچه تاریخ و گذشته بر سیاست مداران ایرانی به اثبات رسانده است آن است که احیای روابط غرب-تهران چیزی جز فرسایش تدریجی اقتدار دولت ایران بر سیاست،اقتصاد و فرهنگ و به عبارتی تسلیم تدریجی استقلال سیاسی و اقتصادی ایران را در پی نخواهد داشت.آنچه قابل درک است برهم خوردن ساختار طبقاتی کشور و از بین رفتن نخبگان حکومتی است.بنابراین تحکیم پیوندهای سیاسی-امنیتی-اقتصادی با کشورهایی که در جبهه مقابل غرب قرار دارند و از نظر ژئوپلتیکی تاثیر بسزایی بر امنیت ایران را خواهند داشت از زمره الویت های ایران در پیشبرد اهداف سیاست خارجی خواهد بود. اما باید توجه داشت تعامل با شرق مستلزم روابط کاری با غرب است که چگونگی ایجاد تعادل در حفظ دیپلماسی و ایجاد رقابتی پایدار و قوی در خاورمیانه باید یکی از مولفه های اساسی در سیاست خارجی ایران در جهت ایجاد توازن به تعهدات و چشم انداز روابط بلندمدت با شرق باشد که این رفتار تعیین کننده پویایی منطقه ای ایران است.
در این مرحله،ایجاد پیمان و اتحاد با کشورهایی چون ترکیه،عربستان،قطر که در زمره متحدان روسیه قرار دارند موقعیت کلی ایران در خاورمیانه را تغییر داده و عاملی در جهت ثبات در سیاست ایران است.شایان ذکر است در کنار اتحادهای مذکور،در شرایط گذار نظام بین الملل و پیچیدگی چالش های در حال ظهور نوع دیپلماسی و گفتمان جمهوری اسلامی ایران چه با غرب و چه با شرق باید در جهت حفظ منافع ملی و افزایش قدرت ایران در منطقه در جهت کسب حداکثری منافع بین المللی باشد.
تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل
