دکترامیر هوشنگ میرکوشش

روش پژوهش کیفی خود یک حوزه دانش و پژوهش میان رشته ای و فرارشته ای است که در علوم انسانی، اجتماعی مثل مردم شناسی علوم تربیتی ،علوم ارتباطی، روان شناسی، تاریخ، باستان شناسی، علوم سیاسی ، روابط بین الملل، مدیریت، کتابداری و اطلاع رسانی و برخی از شاخه های علوم طبیعی مثل مطالعات بالینی و پرستاری کاربرد دارد.روش پژوهش کیفی از بسیاری از پارادایم ها، دیدگاه ها و جریان های معرفت شناسی الهام می گیرد.

پژوهش کیفی انواع روش ها و ابزار های پژوهش را در جهت درک بیشتر پدیده ها به کار می گیرد. روش پژوهش کیفی از یک سو از مفاهیم انسان مدارانه و طبیعت گرایانه تحلیل می کند و از سوی دیگر نگاه و تحلیلی انتقادی به همه چیز و از جمله به انسان و طبیعت دارد.هدف اساسی پژوهش کیفی عبارت است از توسعه فهم و درک این مطلب که جهان چگونه شناخته می شود.
پژوهش کیفی از مجموعه ای از فعالیت ها مثل مشاهده، مصاحبه و شرکت در فعالیت های پژوهشی حاصل می شود. در این روش دسترسی به اطلاعات یعنی زندگی کر دن با مردم مورد پژوهش و یاد گرفتن از فرهنگ آن ها از جمله مبانی ارزشی، عقیدتی و رفتاری ، زبان، انگیزه ها و هیجان آن ها. محقق کیفی خود را به جای دیگران قرار می دهد. بنابراین پژوهش کیفی توصیف واقعیت های سیاسی و اجتماعی از دیدگاه افراد است نه از دید مشاهده کنندگان. رویداد ها در صورتی قابل درک هستند که از طریق تجربه شخصی کسب شده باشند به همین دلیل روش های کیفی متنوع هستند.
پژوهش کیفی پژوهشی است که در محیط واقعی انجام می شود و اساس تفسیری آن روش های آماری نیست. پژوهش کیفی با رویکردی استقرایی به جستجوی معانی ساخته شده توسط انسان ها در تعاملی که با یکدیگر دارند می پردازد. عوامل اصلی در پژوهش کیفی در تصویر 1 آمده است:

                                                                                
                                                                                                                       تصویر 1
برخی از روش های کیفی  
· مطالعه موردی : یا مورد پژوهی پژوهشی است که یک پدیده معاصر را در بستر واقعی آن بررسی می کند و انواع آن بر اساس بستر پژوهش عبارتند از مطالعه موردی اکتشافی، توصیفی و توضیحی و انواع آن بر اساس هدف پژوهش عبارتند از مطالعه موردی درونی ، ابزاری و جمعی.
· پدیدار شناسی : بررسی مستقیم پدیده ها و توصیف آن ها وادراک و دریافت جوهر و ماهیت آن ها می باشد. درپدیدار شناسی نقش تعاملات اجتماعی و کنش های فردی مهم است.
· اقدام پژوهی :رویکردی مبتنی بر عمل در محیط واقعی شامل مراحل زیر است:
ü مراحل تشخیص؛ طرح ریزی عمل؛ اقدام به عمل؛ ارزیابی؛تعیین یافته ها (تصویر 2)

چرخه اقدام پژوهي

                                                                      

                                                                                      تصویر 2

· قوم انگاری : توصیف مبانی فرهنگی و مناسبات اجتماعی افراد. در این روش پژوهشگر در زندگی افراد مورد مطالعه مشارکت مستقیم دارد و قوم انگاری بر پدیده ای اجتماعی تمرکز داد و از روش های مختلف برای گردآوری داده ها ا ستفاده می کند.
· روش دلفی : گردآوري داده ها، اتفاق نظر يك جمع صاحب نظر در مورد موضوعی خاص از طريق رتبه بندي درجة اهميت آن است.
· تحلیل گفتمان : سعی دارد نشان دهد که چگونه در گفت وگوها گونه هاي مختلف گفت و گوي شرکت کنندگان درباره رویدادها (خاطرات , توصیفات , فرمول بندي ها) برساخته شده اند تا تعاملات ارتباطی برقرار گردد.
· نظریه بنیادی : روش نظریه بنیادی تولید نظام مند یک نظریه از داده است که شامل هم تفکر قیاسی و هم استقرایی می شود. کشف تئوری در پژوهش های علوم اجتماعی بر اساس گردآوری قاعده مند داده ها برای رسیدن به مرحله ای از شناخت از موضوع مورد مطالعه است که ما را قادر می سازد نظریه ای که بر اساس داده های واقعی ساخته ایم با نظریه های موجود مقایسه کنیم. این روش بر مبنای واقعیت نیست بلکه روی مفهوم سازی تاکید دارد. سئوالات در نظریه بنیادی داتما تکرار می شود: چه خبر است؟مشکل اصلی چیست؟و چگونه برای حل آن باید تلاش کرد؟ این پرسش ها به وسیله متغیر اصلی و متغیر های فرعی پاسخ داده می شوند.
روش های گرد آوری داده ها
مصاحبه؛مشاهده؛ اسناد ، پیشینه ها و پیمایش؛عکس و فیلم؛یادداشت های پژوهشگر؛یادداشت های شرکت کنندگان؛ترکیبی از چند روش.
تفاوت های مهم میان پژوهش کیفی و پژوهش کمی
جدول زیر تعدادی از تفاوت های عمده میان پژوهش های کیفی و کمی را نشان می دهد:

                                                                 

تصویر 3 طرح کلی تحقیق را بر اساس سه روش پژوهش کیفی، کمی و ترکیبی نشان می دهد(روش ترکیبی پژوهش می تواند موضوع مقاله جداگانه ای باشد):

                                                                                                                                                                          
                                                                                تصویر 3

منابع
دلاور، علي، (1374). مباني نظري و عملي پژوهش در علوم انساني و اجتماعي ، تهران،انتشارات رشد.
سنجابي، عليرضا، (1384). روش شناسي در علم سياست و روابط بين الملل، تهران،نشر قومس.
خداوردی،حسن،(1387).متدولوژی پژوهش کیفی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

Gibbs , G. (2010, June 20). Grounded Theorists and Some Critques of Grounded Theory, United Kingdom: University of Huddersfield. Retrieved November 4,2011, from http://www.youtube.com/watch?v=hik-NKtI_vY&feature=mfu_in_order&list=UL

Glaser, B. (2010). Grounded Theory.The Study of a Concept . Retrieved November 6, 2011, fromhttp://www.youtube.com/watch?v=OcpxaLQDnLk&feature=mfu_in_order&list=UL

Glaser, B. G & Strauss, A. L., )1967). The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research, Chicago, Aldine Publishing Company.

Glaser.B.(2010). The future of grounded theory, The Grounded Theory Review,9(2).

Bitsch,V.(2005,Spring).Qualitative research:A grounded theory example &evaluation criteria,Journal of Agribusiness,23(1).