بنیامین صادقی  پژوهشگر صلح و مناسبات بین المللی

آیه ها و روایت های متعددی از لزوم پیوند عدالت و صلح در دست موجود است و از جمله امام صادق اشاره می کنند: "هر آینه اصلاح نمودن میان دو نفر را از صدقه دادن دو دینار، بیشتر دوست می دارم."(وسایل الشیعه، ج 18،ص439)  و یا در جای دیگری باز امام صادق اشاره می نمایند که: "صدقه ای که خداوند متعال دوست می دارد سازش و صلح دادن میان مردم است، (در) زمانی که (عدم صلح و سازش آنان) موجب فساد و تباهی می شود و نزدیک نمودن میان آنها، زمانی که از یکدیگر (به واسطه کدورت و...) فاصله گرفته‌اند."(الکافی، ج2، ص209)

اصطلاح عدالت انتقالی، عدالت و صلح را با هم پیوند می‌دهد و تلاش می نماید که افراد، احزاب و کشورهای پسامنازعه بتوانند با میراث باقی مانده از منازعات کنار آمده و یک صلح و تفاهم پایدار را تجربه کنند، چرا که در طول منازعه روان زخم های عمیق و خسارات سنگین و آسیب های شدید انسانی و مادی، بین طرفین منازعه به وجود آمده است که نمی‌توان از کنار آنها به آسانی و با بی خیالی گذشت و همچنان هم به ثبات و صلح پایدار امیدوار بود و این موضوعی است که در خصوص اختلاف نظرهای ایران و نهاد مجاهدین بر سر پرونده حمید نوری در استکهلم سوئد به اتهام نسل کشی و کشتار دسته جمعی به عنوان یک دادگاه و پرونده بین المللی در جریان است و هم ایران و هم مجاهدین مستندات، شواهد و مکتوبات متعددی در دست دارند که توسط یکدیگر متحمل آسیب های شدید انسانی و روانی و خسارات متعدد شده‌اند و از سویی دیگر برخوردهای شدید و انتقام جویانه تر، آتش جنگ و مخاصمه را دوباره شعله ورتر ساخته و می تواند نتایج تلخ و شوم تری را به بار آورد، اما طبق نظام عدالت ترمیمی چگونه می توان روان زخم ها را التیام داد و خسارت‌های منطقی و مشروع طرفین منازعه تامین گردد و هم نظام دموکراتیک و مردم سالار پا بگیرد و صلح و امنیت نیز شکل بگیرد؟ و لذا عدالت انتقالی، عدالت جزایی و کیفری صرف طرفین منازعه نیست، بلکه به دنبال راه حلی می‌گردد که به شکل معجزه آسا و افتخار آمیز و نیز ابتکارآمیزی، مصالح و مصلحت ملی را بر عدالت کیفری به گونه‌ای با هم پیوند و اشتراک دهد و در واقع عدالت انتقالی به ساز و کارهای قضایی و غیر قضایی کوتاه مدت و میان مدتی اشاره می کند که با مطالعه و بررسی خشونت در "جوامع در حال گذار" به سمت توسعه و دموکراسی رخ می‌دهد و به طور عمده اهداف عمده عدالت انتقالی، التیام روان زخم ها و برگرداندن منزلت اجتماعی قربانیان خشونت از سوی دو طرف منازعه و بهبود وضعیت افراد آسیب‌دیده از سوی دو طرف مخاصمه و ایجاد مصالحه و تفاهم بین طرفین درگیر به هدف جلوگیری از نقض مستمر و سیستماتیک حقوق بشر و جلوگیری از خشونت و جنگ و نهادینه سازی فرهنگ حقوق بشری و تحکیم زیرساخت‌های فرهنگ پویای حقوق بشری و برساختن نظم نوین و ایجاد جامعه ی دادگستر سالم و باثبات و پویا است و همچنین عدالت ترمیمی، بخش مهمی از عدالت انتقالی است که می‌تواند در راستای تحقق دموکراسی و بنا کردن یک نظام با ثبات به کمک و همکاری عمومی، خسارت های وارده را به طرفین منازعه جبران نموده و آسیب های به وجود آمده را جبران کرده و مشکل ها و نواقص جاری را مرتفع نماید و راه را به سوی آینده‌ای بهتر هموار سازد و در واقع عدالت ترمیمی بیشتر به قربانیان، زیان ها و آسیب های طرفین منازعه توجه نموده، اما عدالت انتقالی در ضمن توجه به آن موارد، صلح پایدار و مستمر و تشکیل آینده ی مسالمت آمیز و همزیستی جویانه را نیز مورد توجه دارد و از اهداف عمده عدالت ترمیمی، می‌توان به تلاش برای از بین بردن ریشه های منازعات، مرهم گذاری در زخم های قربانیان هر دو طرف منازعه، عذرخواهی و پرداخت غرامت مادی و معنوی و جلوگیری از تکرار موارد مشابه در آینده و نیز تعهد سپاری به مردم و افکار عمومی و ارتقای روحیه ی هم زیستی مسالمت آمیزجویانه و دیگرپذیرانه است.

 منبع: درسنامه آموزش مطالعات صلح و حل منازعه، مرکز صلح کابل، ۱۳۹۴

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل