دکتر مهدی کردی
طی هفته‌های اخیر، مجدداً دولت روسیه با دولت اوکراین وارد تنش‌های نظامی عمده‌ای شده است. صرف‌نظر از ابعاد و پیامدهای تنش جدید روسیه با اوکراین، پیمان ناتو و کشورهای غربی، می‌توان دو دلیل عمده و راهبردی برای این بحران ارزیابی کرد که در ادامه به آن اشاره می‌شود.
دولت روسیه با شروع پروژه گسترش ناتو به شرق، همواره آن را به‌مثابه خط قرمز خود تلقی کرده و همواره با آن مخالفت کرده است. اما در طول زمان، به‌موازات افزایش توان اقتصادی روسیه، جنس مخالفت این کشور از فاز مخالفت سیاسی به اقدامات مشهود نظامی تبدیل شد. برای مثال در فاز اقدامات نظامی مشهود روسیه در مقابله با گسترش ناتو به شرق، می‌توان به جنگ تابستان سال 2008 اوستیای جنوبی با گرجستان و دخالت شبه‌نظامی در بحران 2014 اوکراین و همچنین انتزاع شبه‌جزیره کریمه از این کشور اشاره نمود.
در خصوص چرایی اقدامات شبه‌نظامی روسیه در قبال اوکراین و گرجستان باید گفت: این اقدامات دارای دو علت ژئوپلیتیک و حقوقی است. در ارزیابی علت ژئوپلیتیک اقدامات روسیه باید به این نکته اشاره کرد که در صورت الحاق کشورهایی مانند گرجستان و اوکراین به ناتو، روسیه کاملاً در حلقه محاصره آمریکا و ناتو گرفتار شده و برای همیشه دسترسی‌اش به مناطق سوق‌الجیشی مانند قفقاز و اروپای شرقی به شدت محدود خواهد شد و دامنه قدرتش از طراز یک قدرت جهانی به قدرت منطقه‌ای تبدیل می‌گردد.
بنابراین روسیه با درک اهمیت این موضوع؛ با انجام اقدامات نظامی به دنبال جلوگیری حداکثری از پیوستن گرجستان و اوکراین به ناتو می‌باشد. اما در بررسی علت حقوقی اقدامات نظامی روسیه علیه گرجستان و اوکراین باید گفت پیمان ناتو در سال 1995 میلادی با انجام یک پروژه مطالعاتی به این نتیجه رسید که فقط آن دسته از متقاضیان عضویت می‌توانند به ناتو ملحق شوند که قادر باشند حد مشخصی از استقلال و حاکمیت سیاسی خود را تأمین نمایند. از آن زمان به بعد، این شرط به‌عنوان یک اصل اساسی میان اعضای ناتو پذیرفته شده است. همچنین با توجه به اینکه نظام رأی‌گیری پیمان ناتو برخلاف بسیاری از نهادهای بین‌المللی دیگر، بر اساس اتفاق آراء می‌باشد، رأی منفی حتی یک عضو مستقر این اتحادیه به تقاضای عضویت کشور جدیدالورود؛ باعث منتفی شدن درخواست کشور موردنظر می‌گردد. از این رهگذر، کشورهایی مانند فرانسه و آلمان به دلیل اینکه نمی‌خواهند وارد تنش عمده با روسیه شوند، مخالف الحاق اوکراین و گرجستان به ناتو هستند. چراکه در تأمین نیازهای انرژی خود، به صادرات سوختهای فسیلی از جانب روسیه وابسته هستند.
روسیه با در نظر داشتن این شرایط، به‌وسیله رویارویی مستقیم نظامی و شبه‌نظامی با گرجستان و اوکراین و نقض هدفمند استقلال و حاکمیت سیاسی این دو کشور، زمینه عضویت آن‌ها را در ناتو را تا مدت‌زمان زیادی به تعویق افکنده است. ازاین‌رو اخیراً پس از تلاش‌هایی که دولت کنونی اوکراین برای نزدیکی بیشتر به غرب و عضویت در ناتو انجام داد، روسیه با صف‌آرایی نظامی در امتداد مرزهای غربی خود، پیام‌های روشنی به کیف و ناتو ارسال کرد که بر سر خطوط قرمز امنیت ملی خود با هیچ کشوری تعارف ندارد. تا جایی که حتی اگر لازم باشد، بر اساس سند امنیت ملی 2020 خود، از سلاح هسته‌ای هم علیه گسترش بیشتر ناتو به شرق بهره می‌برد.
تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل
