مجید نوری کارشناس مسائل بین الملل

جهان سیاست در سال 1401 با تمامی تلخی و شیرینی‌هایی که به همراه داشت به پایان رسید و سال جدید با هزاران امید و آرزو برای یافتن صلح و زندگی بهتر فرا رسید. جهان سیاست در سال 1401 آبستن حوادث تلخ و شیرین بسیاری از ادامه جنگ اوکراین، زلزله در ترکیه، ناآرامی‌ها و اعتراضات در ایران، فرانسه، اسرائیل و دیگر کشورهای اروپایی و آفریقایی و گرجستان، برگزاری نخست دوره جام جهانی فوتبال در خاورمیانه در فصل پاییز و در نهایت توافق ایران و عربستان با میانجیگری کشور چین و دیگر حوادث مهم بود.

جنگ روسیه و اوکراین: جنگ روسیه و اوکراین که قرار بود چند روزه تمام شود در سال 1401 نیز ادامه پیدا کرد و کشورهای منطقه و جهان هر کدم بسته به منافع خود از کشورها همسو با خود در این جنگ حمایت کردند. بر همین اساس می‌توان گفت که این جنگ قرار نیست به این زودی‌ها تمام شود مگر آنکه اتفاق خاصی در عرصه سیاست بین الملل بیفتد.

سال ناآرامی‌ها و اعتراضات: سال 1401 را می‌توان سال اعتراضات گسترده نامید، چرا که در اقصی نقاط جهان اعتراضات گسترده‌ای علیه سیاست‌های دولت، وضعیت معیشت و اقتصاد در سرتاسر جهان برگزار شد. اعتراضات در ایران با شعار زن زندگی آزادی و با بعد فرهنگی و اقتصادی نسبت به وضعیت معیشت به سرعت گسترش پیدا کرد و تمام ایران را در بر گرفت اعتراضاتی که ماه ها به طول انجامید و هنوز هم ادامه دارد، اعتراضات در فرانسه علیه سیاست‌های مکرون و افزایش سن بازنشستگی و در انگلیس علیه شرایط بد اقتصادی و معیشتی و در اسرائیل علیه کابینه نتانیاهو و نظام قضایی این کشور انجام شد. علاوه بر این اعتراضات در گرجستان علیه برنامه مأموران خارجی برگزار شد. در سال 1401 علاوه بر کشورهای یاد شده در دیگر کشورهایی از عراق تا آلمان و ... اعتراضاتی علیه نظام حاکم شکل گرفت.

جام جهانی فوتبال در قطر: بیست و دومین دوره جام جهانی فوتبال برای نخستین بار در فصل پاییز به میزبانی کشور قطر از 29 آبان تا 27 آذر 1401 برگزار و با قهرمانی تیم ملی آرژانتین در برابر فرانسه در ضربات پنالتی به پایان رسید. ایران در این دوره از رقابت‌ها در مرحله نخست گروهی حذف شد.

زلزله در ترکیه و سوریه: زلزله مهیب در ترکیه و سوریه با بیش از 47 هزار کشته یکی از وقایع غم انگیز سال گذشته به شمار می رود.

حمله به سفارت آذربایجان در ایران: در صبح جمعه 7 بهمن ماه حمله مسلحانه‌ای به سفارت آذربایجان در تهران انجام شد. در این حمله فردی با سلاح کلاشینکف به داخل سفارت آذربایجان نفوذ و علاوه بر کشتن رئیس گروه سفارت آذربایجان دو نفر دیگر را نیز زخمی کرد که همین عامل باعث تیرگی بیش از پیش روابط ایران و آذربایجان شد و آذربایجان سفارت خود در تهران را ترک کرد. به گونه‌ای که گفته می‌شود در حمله پهبادی به پایگاه‌های نظامی ایران آذربایجان به اسرائیل اجازه داد تا از خاک این کشور برای حمله پهبادی به ایران استفاده کند.

مرگ برجام: برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام که در سال 2015 میان ایران و کشورهای روسیه، چین، آمریکا، فرانسه، آلمان، بریتانیا و اتحادیه اروپا امضا شده بود در سال 2018 توسط دونالد ترامپ منتقد برجام کنار گذاشته شد، ولی با روی کار آمدن بایدن مذاکرات غیر مستقیم میان ایران و آمریکا برای احیای برجام برگزار شد که نتایج ملموسی را به همراه نداشت و پس از اعتراضات در ایران واشنگتن اعلام کرد که برجام در حال حاضر اولویت این دولت نیست و این در حالی است که مقامات ایرانی این ادعا را با پیام‌های پر تکراری که از طرق واشنگتن برای احیای برجام ارسال می‌شود در تضاد می‌دانند.    

توافق ایران و آژانس: ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در 3 اسفند به توافق بر سر بازرسی‌های بیشتر بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران رسیدند. این توافق پس از سفر دو روزه مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و پس از دیدار او با رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران به دست آمد؛ این توافق مانع از صدور قطعنامه علیه ایران شد. سه کشور تروئیکای اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس با صدور بیانیه‌ای مشترک در نشست شورای حکام خواستار اجرای سریع و کامل توافقات صورت گرفته میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره حل و فصل مسائل پادمانی شد.

افزایش تنش در روابط چین و تایوان: چین همواره تایوان را بخشی از خاک خود قلمداد می‌کند، بر همین اساس در حال ترغیب کشورهای جهان به چین واحد است تا کشورهای جهان به چین واحد احترام بگذارند که در همین حال تایوان این ادعا را رد کرده است.

توافق ایران و عربستان: توافق ایران و عربستان و حل اختلافات با میانجیگری چین و اعلام بازگشایی سفارت خانه‌های دو کشور از اتفاقات سیاسی مهم سال 1401 به شمار می رود که بر کل منطقه تأثیر می‌گذارد؛ پس از امضای این توافق بسیاری از کشورهای عربی و اروپایی و همچنین آمریکا از این توافق استقبال کردند.

امضای خرید سوخو 35 از روسیه: ایران قرارداد خرید سوخو-35 از روسیه را نهایی کرده است ادعایی که مقامات ایرانی آن را تکرار  می‌کنند.

سفر بشار اسد به امارات: بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه به دعوت رسمی مقامات اماراتی وارد امارت متحده عربی شد. به محض ورود هواپیمای بشار اسد به حریم هوایی امارات چندین جنگنده اماراتی هواپیمای وی را تا فرودگاه همراهی کردند. محمد بن زاید رئیس دولت امارات در فرودگاه ابوظبی از بشار اسد استقبال کرد. در این سفر یک هیات بلند پایه به همراه همسر بشار اسد وی را همراهی می‌کردند. سفر بشار اسد به امارات پس از سفر چند ماه پیش عبدالله بن زیاد وزیر امور خارجه امارات به دمشق صورت گرفت.  

حکم دیوان بین‌المللی کیفری علیه پوتین: دیوان بین‌المللی کیفری لاهه در 26 اسفند حکم بازداشت پوتین رئیس‌جمهور روسیه را به خاطر جنایات جنگی در اوکراین صادر کرد.

توافق امنیتی ایران و عراق: ایران و عراق در روزهای پایانی سال 1401 یک توافق مرزی و امنیتی را امضاء کردند که این توافقنامه شامل هماهنگی در حفاظت از مرزهای مشترک بین دو کشور و همچنین تحکیم همکاری در چندین زمینه امنیتی است.

انتخاب شی جین پینگ به عنوان رئیس‌جمهور چین: چهاردهمین کنگره ملی خلق چین به اتفاق آراء شی جین پینگ را برای سومین دور به ریاست جمهوری چین انتخاب کرد. در جریان این انتخابات شی جین پینگ هم به عنوان رئیس‌جمهور و هم به عنوان رئیس کمیسیون نظامی مرکزی چین انتخاب شد. شی جینپینگ برای نخستین بار در سال 2013 به ریاست جمهوری چین رسید و پس از آن در سال 2018 برای دومین بار و در سال 2023 برای سومین بار پیاپی به ریاست جمهوری رسید.

تقابل چین و آمریکا: چین و آمریکا در سال 1401 به صورت غیر مستقیم رودرروی یکدیگر در زمینه اقتصادی و سیاسی قرار گرفتند.

تنش در روابط آذربایجان و ارمنستان: در روزهای انتهایی سال تنش میان آذربایجان و ارمنستان به اوج خود رسید به گونه‌ای که آذربایجان اعلام آماده باش به ارتش را صادر کرد.

سیاست خارجه ایران در سال 1401

رضا نصری حقوق‌دان و کارشناس ارشد روابط بین الملل درباره عملکرد سیاست خارجه ایران در سال 1401 به ایسنا گفت: سال ۱۴۰۱ سال خوبی برای سیاست خارجی کشور نبود. ایران متهم به مشارکت در جنگ اوکراین شد، مذاکرات هسته‌ای به تعویق افتاد، روابط ایران و اروپا به پایین‌ترین سطح خود در سه دهه اخیر سقوط کرد، تحریم‌ها تشدید شد، پای اسرائیل در منطقه محکم‌تر شد، بحران داخلی موجب شد جریان‌های ایران ستیز بتوانند بسیاری از اهداف دیرینه خود را محقق کنند.

اما دو اتفاق مثبت هم در آخر سال رخ داد که می‌تواند فضا و فرصت‌های جدیدی برای کشور ایجاد کند. یکی توافق با آژانس که راه را برای احیای مذاکرات برای رفع تحریم‌ها باز کرد و یکی توافق عادی‌سازی روابط میان ایران و عربستان که می‌تواند تأثیرات ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی فراوان داشته باشد.

به نظرم ایران دست‌کم دو چالش پیش رو خواهد داشت:  اول خطر تعمیم و تسری عواقب جنگ اوکراین به ایران که با تشدید منازعات میان روسیه و غرب برجسته خواهد شد و دوم تحرکات و اقداماتی که اسرائیل برای شکست دادن دیپلماسی و حفظ فضای امنیتی علیه ایران اتخاذ خواهد کرد.

سخن پایانی

سال 1401 به پایان راه خود رسید و بهار 1402 راه خود را با بحران اوکراین، تنش در روابط آذربایجان و ارمنستان، اعتراضات در فرانسه و دیگر اتفاقات تلخ و شیرین جهان آغاز کرد. جهان در سال 1402 در حال دگرگون شدن است و با توافق ایران و عربستان صلح به منطقه بازگشته و چین در حال گرفتن جای پای آمریکا و ایجاد جهان چند قطبی است.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل