شصت و هفتمین نشست تلگرامی گروه مطالعات روابط بین الملل با حضور اعضاء هیئت تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل
موضوع:چشم انداز سیاست خارجی جو بایدن در خصوص ایران و پرونده ی هسته ای
زهرا شریف زاده عضو هیئت تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل بحث خود را با عنوان شکل گیری سیاست خارجی ایالات متحده امریکا با این پرسش شروع نمود که پس از نهایی شدن نتایج بحث برانگیز انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده آمریکا به نفع جو بایدن، نامزد دموکرات ها، سیاست خارجی جدید واشنگتن چگونه شکل خواهد گرفت؟
همانطور که در خلال مبارزات انتخاباتی نیز مشخص بود، رئیس جمهور جدید آمریکا، اگرچه برای مدتی مشغول برنامه های سیاسی داخلی خواهد شد، اما انتظار نمی رود این کشور که همچنان عنوان بزرگترین قدرت جهان را در اختیار دارد، رویکردی توام با انزوا در پیش بگیرد. بنابراین جای تعجب نخواهد بود که دولت بایدن در مسائل بین المللی که به دلیل همهگیری بیماری کووید-۱19در پس زمینه قرار گرفته است، نقش فعال تری داشته باشد. در این مرحله ، چندین موضوع اساسی باید مورد توجه قرار گیرد.
اول از همه اینکه، رفتارهای دونالد ترامپ بیشتر محصول تلاش وی برای پاسخگویی به چالشهایی بود که در مقیاس جهانی شکل گرفت. به بیانی صریح تر، انگیزه اصلی ترامپ پاسخگویی به تهدیدات داخلی و خارجی ناشی از کاهش تدریجی سلطه جهانی ایالات متحده آمریکا بود و در واقع در پشت نگرش تهاجمی او نیز هدفی جز به حداکثر رساندن منافع ملی کشور آمریکا قابل تصور نبود. به همین منظور ،ترامپ با اتخاذ شعار "نخست آمریکا"، از بروز تضاد با متحدان سنتی خود ، به ویژه کشورهای اتحادیه اروپا، واهمه ای به خود راه نداد و از گفتمانی استفاده کرد که چین را دولتی شیطان جلوه می داد و آن را بزرگترین تهدید برای آمریکا معرفی می کرد. به همین دلیل ، انتخابات ایالات متحده توسط بسیاری از ناظران به عنوان تعارضی بین جهانی سازی و مخالفان آن تلقی شد.
دوم اینکه انتظار می رود که رابطه بین بایدن و هریس، احتمالا در راستای بازسازی روابط با متفقین سنتی شکل گیرد. گفتمانهای آمریکا در مورد کارکرد و آینده ناتو، مفاهیمی چون دموکراسی، حقوق بشر و تجارت آزاد که با ترامپ بصورت غیرقابل استفاده درآمدند.دموکراتها می توانند گفتمانها و ابزار را بصورت پیچیدهای درآورند. دموکراتها مانند دیگر نخبگان آمریکایی که بدلیل گران بودن استفاده از نیروی نظامی، راه حلهای موقت درپیش خواهند گرفت.از جمله استفاده از تحریمات اقتصادی را که در دوره اوباما و ترامپ علیه ایران به اجرا گذاشته میشد، انتخاب خواهند کرد.
سوم اینکه در رابطه با سیاست منطقه ای حکومت بایدن گفته می شود که نباید دررابطه با موضوع اسرائیل انتظار تغییرات مهمی داشت، او با کشورهایی چون عربستان سعودی و مصر فاصلهاش را حفظ خواهد کرد و در رابطه با ایران، در پی توافقی بر پایه توافقنامه سال 2015 با این کشور، خواهد بود.
در خصوص محمد بن سلمان عربستان سعودی، در راستای پرونده قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار سعودی که با محافل دموکرات دارای دوستی نزدیکی بود در بسیاری از دادگاههای ایالات متحده امریکا پرونده تشکیل خواهد شد.
در احتمال آن می رود که ایران کشوری که به دلیل استراتژی "بیشترین فشار" از سوی ترامپ هم از نظر اقتصادی و هم از نظر نظامی سیاسی حداقل برای مدتی کوتاه، احساس آرامش خواهد کرد. به طوری که این وضعیت در قیمت ارز نیز موثر بوده است. با اعلام پیروزی بایدن، طی چند ساعت، نرخ دلار از 32 هزار تومان به 25 هزار تومان کاهش پیدا کرد.
در هر حال حداقل در دوره اول ریاست جمهور بایدن، بنا به دلایل بسیار، بهبود روابط با ایران در سطح عالی امکان ناپذیر است. بایدن که در ابتدا باید گامهایی فوری برای رفع تقسیم بندیهای سیاسی داخلی در کشور و همچنین تخریبات پاندمی جهانی بردارد، در رابطه با سیاست خارجی نیز مطمئنا بازسازی ساختاری را در اولویتهای خود قرار خواهد داد.
در عین حال از آنجایی که ایران وارد روند انتخابات ریاست جمهوری خواهد شد، بایدن برای انجام مذاکرات معنی دار ،رویکردی در راستای انتظار برای انتخاب دولت جدید را دنبال خواهد کرد. از سوی دیگر هر چقدر هم که در زمینه برجام توافق حاصل شود، با عدم قبول ایران به حاضر شدن سر میز مذاکره در زمینه تسلیحاتی و سیاست های منطقه ای هر لحظه ممکن است دولت جدید آمریکا یکبار دیگر تحریم علیه ایران را آغاز کند.
لازم بذکر است که در این میان هایکو ماس، وزیر امورخارجه آلمان و رئیس دورهای شورای اتحادیه اروپا اعلام کرد ؛ بازگشت به شکل کنونی توافق هستهای با ایران «کافی نیست» و مسائل دیگری مانند برنامه موشکهای بالستیک ایران نیز باید در توافق آتی گنجانده شود. هایکوماس در گفتوگو با هفتهنامه اشپیگل گفته است «اکنون به چیزی فراتر از برجام نیاز داریم، موضوعی که به نفع اتحادیه اروپا هم باشد.» او گفت: «ایران نباید بمب هستهای داشته باشد و نه برنامه موشکی که منطقه را بتواند تهدید کند
محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران در واکنش به اظهارات ماس در توییترش نوشت:
آلمان پیش از آنکه درباره الزامات ایران صحبت کند، باید به تعهدات خود در قالب برجام پایبند باشد. «این چیزهایی است که هایکو ماس و سه کشور اروپایی باید انجام بدهند قبل از اینکه بگویند ایران چه باید بکند: توقف سیاست نفرتانگیز آپارتاید کوویدی [علیه فلسطینیان]. احترام به قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل و توقف زیرپاگذاشتن تعهدات برجام و توقف رفتار بدخواهانه در منطقه ما، مثل فروش ۱۰۰ میلیارد دلار تسلیحات به کشورهای خلیجفارس و حمایت کورکورانه از تروریسم اسرائیل.»
همزمان با این تحولات، فیصل بنفرحان، وزیر امورخارجه عربستان ایران را به اقدامات تروریستی در اروپا متهم کرد و مدعی شد که ریاض از گفتوگو بین واشنگتن و تهران حمایت میکند، ولی این ایران است که درهای گفتوگو را بسته است. وزیرخارجه عربستان که در یک ویدئوکنفرانس در مجمع «گفتوگو در حوزه مدیترانه» مدعی شد؛ شما شاهد دخالت ایران از لبنان تا سوریه و از یمن تا عراق هستید، ایران در این مناطق ضمن حمایت مالی و نظامی از شبهنظامیان با استفاده از خشونت، با حملات نظامی به دفاتر دیپلماتیک، برنامه سیاسی خود را پیش میبرد. وزیرخارجه عربستان در ادامه با اشاره به ترور شهید محسن فخریزاده تاکید کرد که عربستانسعودی از «ترور» حمایت نمیکند و این بخشی از «سیاست» ریاض نیست. هرگونه اصلاحاتی در توافق هستهای ایران باید شامل جنبههایی باشد که نگرانی کشورهای منطقه را برانگیخته است.
به نظر این عضو هیئت تحریریه بایدن بهجای پافشاری بر مذاکرات تکمیلی، دولت بایدن میتواند از مساعی جمیله خود برای ترغیب اعراب به مذاکره مستقیم با ایران در چارچوب طرح صلح هرمز استفاده کند. ایران با آمریکا بر سر برنامه موشکی و سیاست منطقهای خود مذاکره نخواهد کرد. مطرح کردن این پیششرط و اصرار بر آن از جانب دولت بایدن تحت عنوان «مذاکرات تکمیلی»(Follow-on negotiations) مانند سیاست «فشار حداکثری»، محکوم به شکست خواهد بود.بایدن می تواند با استفاده از طرح "صلح هرمز" و ایجاد یک پیمان عدم تعرض، یک نظام امنیت جمعی در منطقه و همچنین ایجاد یک رژیم جامع همکاری در حوزه مسابقه تسلیحاتی، آزادی کشتیرانی، تروریسم و امنیت انرژی، دغدغههای طرفین را کاهش داده و منافع ایران و همسایگان را همزمان تامین نماید.
*****************