دکتر مهدی کردی کارشناس سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه

اخیرا توافق تنش زدایی میان جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی؛ با میانجیگری جمهوری خلق چین به نتیجه رسیده و به طور رسمی؛ در عصر روز جمعه 19/12/1401 توسط طرفین مذاکره اعلام گردید. این توافق واجد نکات قابل ارزیابی فراوانی می باشد. یکی از مهم ترین این نکات؛ نقش آفرینی پکن در راستای به نتیجه رساندن توافق جاری می باشد.

پس از تمرکز زدایی آمریکا از خاورمیانه؛ متحدین عربی واشنگتن؛ تا حد بسیار زیادی اعتماد خود را به دولت آمریکا از دست داده اند. آنچه در طی یک سال و نیم اخیر؛ بر این اساس عدم اعتماد در پایتخت های عربی افزوده است؛ خروج به یکباره و ناگهانی آمریکا از افغانستان در مرداد ماه سال 1400 می باشد. لذا کشورهای عربی منطقه به این نتیجه رسیده اند که باید به دنبال گزینه جانشین برای آمریکا باشند. در این میان پکن؛ با اتخاذ یک استراتژی هدفمند و تدریجی و با اعلام طرح اقتصادی "کمربندی و جاده"؛ وارد منطقه خاورمیانه شده و تلاش نموده است تا خود را به عنوان یک بازیگر قابل اتکا؛ در میان کشورهای منطقه معرفی نماید.

بر این اساس؛ پکن تلاش می نماید تا محیط منطقه خاورمیانه؛ امن و آرام باشد. چراکه سرمایه گذاری های پکن؛ نیاز به یک محیط مطمئن و ایمن دارد. از سوی دیگر چین تلاش می کند در مقابل چهره آمریکا که خود را در منطقه؛ با هیبت نظامی معرفی کرده است؛ چهره خویش را با وجهه توسعه اقتصادی مطرح نماید. از جمله این اقدامات می توان به سرمایه گذاری پکن در بخش حامل های انرژی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس؛ ابتکار کمربند و جاده و قرارداد 25 ساله با جمهوری اسلامی ایران اشاره نمود.

آنچه در این میان قابل توجه می باشد؛ این است که پکن با دور نگه داشتن خویش از بحران ها و هزینه های منطقه خاورمیانه؛ تلاش می نماید تا چالش های منطقه را مدیریت نموده و از آنها به نفع خود؛ دستاوردسازی نماید. به نظر می رسد خاورمیانه دیگر؛ دارای آن شرایط فراخ و سهل الوصول برای آمریکا؛ مانند 30 سال قبل نمی باشد.

از سوی دیگر ریاض با احساس ناخرسندی بی سابقه از واشنگتن؛ به نوعی به دنبال یک آلترناتیو جدید به جای آمریکا می باشد. در طول دو سالی که از شروع به کار دولت بایدن می گذرد؛ این ناخشنودی ریاض؛ به طرق مختلف خود را ظهور و بروز داده است. از جمله این موارد می توان به عدم استقبال بن سلمان از جوزف بایدن رییس جمهور آمریکا و در مقابل استقبال شخصی وی از شی جین پینگ رئیس جمهور چین؛ انعقاد قرارداد تولید موشک بالستیک توسط ریاض با پکن و سرمایه گذاری پکن در بخش حامل های انرژی ساخت راکتور هسته ای و افزایش خریدهای نفتی از ریاض اشاره کرد.

نکته قابل ارزیابی دیگر؛ دور نمودن ریاض از ائتلاف ضد ایرانی است که در طی سال اخیر در منطقه شکل گرفته است. قطعا این تنش زدایی برای بازیگران متخاصم جمهوری اسلامی ایران؛ مانند رژیم صهیونیستی و گروهک سازمان مجاهدین خلق؛ خبر خوبی نیست. چراکع اکنون یکی از مهم ترین بازیگرانی که در شکل بندی ها و آرایش های منطقه ای؛ علیه جمهوری اسلامی ایران قرار داشت؛ اکنون در صف دوستان و یا حداقل بازیگران بی طرف منطقه ایستاده است. همچنین با توجه به الگوسازی و تاثیرگذاری ریاض در میان جامعه عربی کشورهای منطقه؛ به تبع انجام تنش زدایی میان جمهوری اسلامی ایران با پادشاهی عربستان سعودی؛ سنخ تحسین روابط میان این دو بازیگر بزرگ منطقه؛ به ارتباطات ایران با سایر کشورهای عربی هم؛ تسری پیدا خواهد نمود. قطعا ما به ازای این تحولات؛ سطح تنش در منطقه به طرز چشمگیری کاهش پیدا نموده و نقشه های دشمنان؛ برای در انزوا قرار دادن جمهوری اسلامی ایران؛ نقش بر آب خواهد شد.

دستاوردی که این توافق می تواند برای ریاض به همراه داشته باشد؛ این است که از این پس عربستان از تیر رس موشک ها و پهپادها جمهوری اسلامی ایران و متحدین منطقه ای اش، مانند جنبش انصار الله یمن در امان خواهد بود. لذا مشابه آنچه توسط جنبش انصار الله به مجتمع آرامکو؛ حمله پهپادی شد؛ دیگر اتفاق نخواهد افتاد. لذا وجه واهمه عربستان سعودی از جمهوری اسلامی ایران و احتمال موازنه قوای ریاض با تل آویو؛ علیه تهران از میان خواهد رفت.

یکی دیگر از نکات واحد اهمیت در تنش زدایی اخیر میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی؛ تاثیر منفی آن بر سنخ روابط ریاض و تل آویو است. رژیم صهیونیستی از سالها قبل؛ خواهان عادی سازی رابطه خویش با عربستان سعودی می باشد. هرچند در طی سالیان اخیر؛ اخباری دال بر همکاری و تبادل اطلاعاتی – امنیتی میان تل آویو و ریاض شنیده می شد؛ اما هیچگاه این اخبار به مرحله عادی سازی کامل رابطه عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی نرسید.

این تلاش ها از جانب تل آویو و واشنگتن؛ در جریان توافقنامه آبراهام به نقطه اوج خویش رسید. اما ریاض در مقابل؛ عادی سازی روابط خویش با تل آویو را؛ مشروط به اجرای راه حل تاسیس دو دولت عربی – یهودی در سرزمین های فلسطینی نمود. اکنون با تنش زدایی و تحسین روابط میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی؛ این تحول در تعاملات فی مابین تهران و ریاض؛ تبدیل به یک عامل بازدارنده در راه عادی سازی روابط ریاض و تل آویو شده است.

چرا که قطعا با برطرف شدن احساس خطر طرف سعودی از جمهوری اسلامی ایران؛ تا حد بسیاری زیادی توجیه ریاض برای برقراری رابطه با تل آویو؛ به منظور موازنه سازی قدرت در برابر تهران بر طرف می شود. نکته حائز اهمیت دیگر این است که با توجه به ضریب نفوذ و تاثیرگذاری ریاض در جامعه عربی کشورهای منطقه؛ پروژه توافقنامه آبراهام و عادی سازی رابطه رژیم صهیونیستی با سایر کشورهای عربی؛ فعلا کان لم یکن شده و به محاق فراموشی خواهد رفت. قطعا ریاض از این پس مراقب است تا حساسیت های جمهوری اسلامی ایران در خصوص رژیم صهیونیستی را مراعات نماید و این وضعیت به سایر کشورهای عربی نیز گسترش پیدا خواهد نمود.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل