مجید نوری کارشناس مسائل بین‌الملل

طی سالهای اخیر برخی از کشورهای متوهم عربی با تحریف نام خلیج فارس در مکاتبات رسمی و غیر رسمی خود از نام جعلی و مجهول خلیج عربی به جای خلیج فارس استفاده می‌کنند که ما به همین بهانه در این مقاله به بهانه برگزاری جام خلیج فارس در بصره عراق و حواشی ایجاد شده  از آن در بستر مجازی به واقعیت خلیج فارس در جهان می‌پردازیم.

بیست‌ و پنجمین دوره رقابت‌های جام خلیج‌فارس در بصر عراق  با حضور هشت تیم عربی(تیم ملی عراق، کویت، عربستان سعودی، بحرین، قطر، امارات، عمان و یمن) از ششم ژانویه 2023 میلادی برگزار شد که در نهایت تیم ملی عراق توانست عنوان قهرمانی را کسب کند.

این رویداد فوتبالی به محفلی برای ایراد سخنرانی‌های سیاسی حول محور خلیج فارس بدل شد که طی آن مقامات عراقی و برخی کشورهای عربی از نام جعلی خلیج عربی برای برگزاری این تورمنت استفاده کردند؛ حتی مقامات ارشد عراقی از جمله محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر این کشور و مقتدی صدر رهبر جریان صدر از نام جعلی و تحریف شده خلیج فارس استفاده کردند.

استفاده از عنوان جعلی خلیج فارس توسط مقامات عراقی واکنش شدید مقامات کشورمان را به همراه داشت. حسین امیر عبداللهیان وزیر خارجه کشورمان در حاشیه جلسه هیئت دولت در پاسخ به سؤالی در مورد این اقدام مقامات عراقی و استفاده از نامی مجعول به جای واژه خلیج فارس گفت: سه روز پیش سفیر عراق را فراخواندیم  و اعتراض خود را در این زمینه اعلام کردیم.

علاوه بر مقامات عربی و برخی کشورهای عربی جیانی اینفانتینو  در پست اینستاگرامی از واژه جعلی خلیج عربی استفاده نمود که در کمال ناباوری فیفا هم در صفحه اینستاگرام خود با انتشار یک استوری این جمله را تکرار کرد، پس از انتشار این پست از سوی اینفانتینو کاربران مجازی ایران به صفحه رئیس فیفا هجوم آوردند و این اقدام را محکوم کردند که البته این اقدام غیرمتعارف رئیس فیفا باعث شکایت فدراسیون فوتبال ایران شد. در این زمینه مهدی تاج گفت: قبل از اینکه وزیر ورزش هم دستور بدهند، ما خودمان موضع‌گیری کردیم و طی نامه‌ای آن را محکوم کردیم. به فیفا هم اعتراض کردیم و همچنین دستور دادم که تمام بازی‌های لیگ و جام حذفی به نام خلیج‌فارس برگزار شود.

تاج در پاسخ به این سؤال که چرا رئیس فیفا علیرغم ارتباط خوبش با فدراسیون فوتبال ایران، از آن نام جعلی در صفحه اینستاگرامش استفاده کرده، چنین توضیحی داده است: او مواضع خودش را گرفت و ما مواضع خودمان را، دوستی مان هم سر جای خودش است. ما موضع محکمی در این مورد گرفتیم و اعتراض قاطع هم به فیفا انجام دادیم.

در تازه‌ترین اقدام به دلیل انفعال وزارت امور خارجه و فدراسیون فوتبال اینفانتینو و مقتدر صدر رهبر جریان صدر پس از پیروزی عراق بار دیگر از واژه مجهول خلیج عربی استفاده نموند که واکنش تند کاربران را در فضای مجازی به همراه داشت.

در هم زمینه یک کارشناس عرب: ما باید تاریخ و حقایق آن را بازخوانی کنیم، اگر به سخنرانی‌های جمال عبدالناصر رئیس‌جمهور پیشین مصر مراجعه کنید می‌بینید که حتی او هم از واژه خلیج فارس استفاده می‌کرده است. وقتی از مصر به آمریکا مهاجرت کردم به هر برنامه‌ای که می‌رفتم از واژه خلیج فارس استفاده می‌شد و باعث تعجبم شده بود. وقتی بررسی کردم، دیدم تنها کسانی که در دنیا از اسم دیگری برای خلیج فارس استفاده می‌کنند ما عرب‌ها  هستیم.

در همین حال احمد عبد الساده چهره سرشناس عراقی در دفاع  از خلیج فارس در توئیتی نوشت: کسی حق ندارد نام خلیج فارس را تغییر دهد و جعل کند، ایران در حاشیه خلیج عمان قرار دارد ولی ایرانی آن را خلیج ایران نمی‌گویند، هند در حاشیه دریای عرب قرار دارد ولی آن را دریای هند نمی‌نامند، اندونزی در کنار اقیانوس هند قرار دارد ولی آن را اقیانوس اندونزی نمی‌نامد. چرا؟ چون تمام این نام‌ها در سازمان ملل ثبت شده است .نام «خلیج فارس» هم در سازمان ملل ثبت شده و کسی حق ندارد نام خلیج فارس را تغییر دهد و جعل کند.

پیدایش خلیج فارس به پانصد هزار سال پیش برمی‌گردد که در کنار دشت‌های جنوبی ایران تشکیل شد و سپس گسترش پیدا کرد و به شکل امروزی در آمد. جالب است بدانید خلیج فارس در  سال‌های اولیه پیدایش و در دوره سوم زمین‌شناسی بیشتر جلگه‌های ایران همچون برازجان، بهبهان و خوزستان تا کوه‌های زاگرس را فراگرفته بود.

خلیج فارس در اسناد و کتب تاریخی معتبر با نام‌های مختلفی همچون دریای پارس، دریای فارس و عجم به کار رفته است. خلیج فارس نام دریایی بسته و آبراهی پر اهمیت در آسیای جنوب غربی و منطقه خاورمیانه به شمار می رود، خلیج فارس از امتداد دریای عمان و در میان ایران و شبه‌جزیره عربستان قرار دارد. خلیج پارس پس از خلیج مکزیک و خلیج هادسون با مساحتی در حدود 237473 کیلومتر مربع و طول 900 کیلومتر و عرض 250 کیلومتر سومین خلیج بزرگ  جهان به شمار می رود. در همین حال نام خلیج فارس از کهن‌ترین اسامی جغرافیایی محسوب می‌شود که در طول تاریخ به همین نام(خلیج فارس) خوانده شده است. خلیج فارس از تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب راه دارد. عمق این خلیج بزرگ به 90 متر در برخی نقاط می‌رسد.

از کشورهای اطراف حوزه خلیج فارس می‌توان به ایران، عمان، عراق، عربستان، کویت، امارت عربی متحده، قطر و بحرین اشاره نمود. تمامی سواحل شمالی خلیج فارس در جغرافیای سیاسی ایران قرار گرفته است. خلیج فارس تنها یک آبراه بین‌المللی نیست بلکه به خاطر موقعیت سوق الجیشی، منابع غنی همچون نفت و گاز، ماهی گیری، صدف‌های مروارید و جاذبه‌های ترویستی یک خلیج راهبردی و مهم منطقه‌ای به شمار می رود.

نخستین کشمکش بر نام خلیج فارس به سال 1916 بر می‌گردد که در این سالها عده‌ای از مورخان با دریافت مبالغی قصد تحریف تاریخ را داشتند که البته موفق نشدند؛ پس از آن در سال 1330 خورشیدی ملی گرایان عربی نام دریای پارس را به چالش کشیدند و نخستین زمزمه‌های خلیج عربی به زبان‌ها افتاد ولی چون در کتب تاریخی از خلیج فارس نام برده شده بود این تلاش‌ها نیز نافرجام ماند تا اینکه در سال 1960 جمال عبدالناصر با اندیشه پان عربیسم از نام جعلی خلیج عربی استفاده نمود و از همه کشورهای عربی خواست که از نام مجهول خلیج عربی به جای واژه خلیج فارس استفاده کنند. کشورهای مختلف جهان همچنان از نام کهن و اصلی خلیج فارس برای این آبراه بین‌المللی استفاده می‌کنند. در همین حال برخی کشورها و مقامات آنها در مکاتبات غیر رسمی خود  به دلایل سیاسی و حمایت مالی به جای واژه خلیج فارس از واژه خلیج استفاده می‌کنند. آنچه براساس کتب تاریخی مشخص است این است که تا قبل از 1960 میلادی در تمامی مکاتبات رسمی دول عربی از واژه اصلی خلیج فارس استفاده شده است که گواهی بر نام پر آوازه خلیج فارس بر تاریخ کهن خاورمیانه است.

خلیج فارس در طول تاریخ همواره با نام ایران عجین شده است به گونه‌ای که براساس اسناد تاریخی شما می‌توانید ترجمه یا معادل خلیج فارس را در متون مختلف تاریخی مشاهده کنید. در تمامی سازمان‌های بین‌المللی که مورد وثوق تمامی کشورها قرار دارد نام خلیج فارس دیده می‌شود، حتی در سازمان بین‌المللی آب نگاری از واژه معادل خلیج فارس یعنی خلیج ایران استفاده شده است. داریوش بزرگ در کتیبه‌های کانال سوئز از این خلیج به عنوان دریایی که از پارس می‌گذارد نام برده است. برای پاسداشت نام خلیج فارس در تقویم ایران روز 10 اردیبهشت مصادف با اخراج پرتقالی‌ها توسط دلاوران ایرانی از تنگه هرمز به عنوان روز ملی خلیج فارس نام‌گذاری شده است.  خلیج فارس نامی به بلندای تاری است که در اسناد مختلف از آن نام برده شده است.

از جمله اطلس‌های معتبری که در آن از خلیج فارس نام برده شده است می‌توان به نقشه جهان از آناکسیماندروس، نقشه جهان هکاتئوس و نقشه جهان بطلمیوس اشاره نمود.

استفاده از نام خلیج فارس در بیش از 100 نقشه تاریخی

استفاده از نام خلیج فارس در بیش از 3500 سند در آرشیو انگلیس

استفاده از نام خلیج فارس در بیش از 1000 سند غیر ایرانی

استفاده از نام خلیج فارس در 300 سفرنامه جهانگردان

استفاده از نام خلیج فارس در بیش از 18 سند سازمان ملل

استفاده از نام خلیج فارس در 100 نقشه و سند عرب زمان

استفاده از نام خلیج فارس در بیش از 250 اطلس تاریخی جهان

بیش از 2400 سال است که به‏طور مستمر در ادبیات مکتوب، نه تنها از سوى اعراب، ترک‏ها و ایرانى‏ها، بلکه در ادبیات جهان از واژه خلیج فارس استفاده شده است.

با مراجعه به کتاب «مجموعه عهدنامه‏هاى تاریخى ایران» و یا آرشیو وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، مشخص مى‏شود که نام خلیج فارس حداقل در 30 عهدنامه تاریخىِ از هزاره اول و دوم میلادى تا نیم قرن قبل بکار رفته است

در تمام سازمان‌های بین‌المللی و سازمان ملل متحد نام رسمی این خلیج، «خلیج فارس» است.

سازمان آب‌نگاری بین‌المللی از نام خلیج ایران یا خلیج فارس استفاده می‌کند.

دیوان بین‌المللی دادگستری نیز در قضیه سکوهای نفتی مانند لوایح جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحد امریکا از نام «خلیج فارس» استفاده کرده و شورای امنیت نیز در برخی قطعنامه‌های خود در خصوص جنگ عراق علیه کویت مانند قطعنامه 687 نام خلیج فارس را به کار برده است.

خلیج فارس از زمان تشکیل خود خلیج فارس بوده و این را اسناد و کتب تاریخی معتبر منطقه‌ای و جهانی اثبات می‌کند و تمامی کشورها از نام خلیج فارس در مکاتبات رسمی خود استفاده می‌کنند که به جرات می‌توان گفت به غیر از چند کشور کوچک در حوزه خلیج فارس هیچ کشوری در جهان از نام جعلی و مجهول خلیج عربی در مکاتبات رسمی استفاده نمی‌کند و این خود نشان دهنده حقانیت نام خلیج همیشه فارس در طول تاریخ بوده است و خواهد بود.

تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل