زهرا شریف زاده عضو هیئت تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل
از زمان کودتای اکتبر ۲۰۲۱ سودان، شورای حاکمیت اداره کشور سودان را بر عهده دارداما این روزها در دل تنش ایجاد شده در سودان، دو ژنرال نظامی وجود دارند. یکی عبدالفتاح البرهان فرمانده نیروهای مسلح که ریاست شورای حاکمیت را بر عهده دارد و طرف دیگر محمد حمدان دقلو ملقب به «حمیدتی» است که فرمانده نیروی واکنش سریع و در شورای حاکمیت نایبرئیس است.اکنون این سؤال مطرح است که دلایل احتلاف بین این دو ژنرال که سبب ایجاد تنش در سودان شده، چیست و چه راه حل هایی می تواند این تنش ها را پایان دهد؟
سودان کشوری در شمال شرقی آفریقا در ۶۶ سال گذشته از سال ۱۹۵۷ میلادی تاکنون، ۱۵ کودتا در آن رُخ داده و از سال 2019 بعد از اینکه که عمر البشیر دیکتاتور دیرینه در یک خیزش گسترده مردمی مجبور به خروج شد،کمی بعد با شورای انتقالی به رهبری البرهان که شامل ژنرال ها و غیرنظامیان بود، جایگزین شد در این راستا در سال 2020به میانجیگری آمریکا با روابط رژیم صهیونیستی موافقت و ایالات متحده سودان را از فهرست کشورهای حامی تروریسم حذف شد. اما تنش از آنجایی شروع شد که البرهان به جای اینکه کنترل شورا را طبق برنامه به یک غیرنظامی واگذار کند، در کودتای 2021 به طور کامل قدرت را به دست گرفت.هر چند با فشار کشورها از جمله ایالات متحده توافق نامه ایی را امضا کردند که راه را برای یک دولت غیرنظامی هموار کند اما دو ژنرال به دلیل حفظ موقیعت خودشان توافق نکردند.زیرا پسزمینه اخیر خشونتها، اختلاف نظر در مورد نحوه ادغام شبهنظامیان واکنش سریع در ارتش سودان بود.در واقع در سال 2021 جنگ قدرت و اختلافات جدی بین ارتش و اداره غیرنظامی سبب شد تا ارتش دولت را تصرف و منحل کند و نخست وزیر عبدالله حمدوک را بازداشت نمود وی به دلیل اینکه نتوانست بحران سیاسی را حل کند،استعفا داد.در سال 2022ضمن کناره گیری ژنرال عبدالفتاح البرهان "توافقنامه چارچوب" که یک دوره انتقالی جدید بین نظامیان و غیرنظامیان و هموار نمودن دولت غیرنظامی و انتخابات دموکراتیک بود، امضا شد و توافق نامه نهایی به دلیل اختلاف نظر بین ارتش ونیروهای واکنش سریع به تعویق افتاد. اکنون در سال 2023 اختلاف میان ارتش و نیروهای واکنش سریع در خصوص اصلاحات امنیتی نظامی در روزهای اخیر اوج گرفته و تبدیل به درگیری مسلحانه شده است. علیرغم درخواست های بین المللی برای آتش بس، سپهبد. عبدالفتاح البرهان، فرمانده نظامی و همچنین رئیس شورای حاکمیت، اداره انتقالی و معاون او، سپهبد. محمد حمدان داگالو، فرمانده نیروهای واکنش سریع، از مذاکره امتناع کرده و یکدیگر را مسئول این حملات میدانند. لازم به ذکر است نیروی واکنش سریع سال ۲۰۱۳ از شبهنظامیان «جنجوید» تشکیل شد که شورشهای دارفور را سرکوب خونین کردند. از آن هنگام ژنرال محمد حمدان دقلو ملقب به «حمیدتی» تلاش کرد نیرویی قوی و توانمند تأسیس کند. این نیرو در تنشهای یمن و لیبی هم دخالت داشت.نیروی واکنش سریع متهم به دستداشتن در نقض حقوق بشر از جمله کشتن بیش از ۱۲۰ تن از معترضان غیرنظامی در ژوئیه ۲۰۱۹ در شهر خارطوم می باشد .با این اوصاف برای انتقال دموکراسی از2019 تا 2021 دو ژنرال برای کسب قدرت در کشور با یکدیگر همکاری و رقابت کرده اند. به عنوان مثال، در کودتای اکتبر 2021 که رهبری غیرنظامی سودان به رهبری عبدالله همدوک، نخست وزیر وقت سودان را برکنار کردند نیروهای ارتش و نیروهای واکنش سریع مجموعه ای از جنبش های مسلح سودان و گروه های به حاشیه رانده شده را متحدنمودند.از طرفی یکی ازد لایل همکاری و تمایلات مشترک آنها برای جلوگیری از اصلاحات در بخش امنیتی و "پرهیز از پاسخگویی" در مورد جنایات جنگی در دارفور و قتل عام معترضان در خارطوم در سال 2019 بود. اما در پشت صحنه برای حفظ هر چه بیشتر قدرت اقتصادی و سیاسی، نفوذ و کنترل با یکدیگر رقابت می کردند و اختلافاتی در مورد اینکه چه کسی باید ارتش پس از انتقال را کنترل کند، ایجادشده است.ژنرال برهان از ادغام نیروهای واکنش سریع در ارتش عادی و انتقال به دولت غیرنظامی که طی دو سال آینده انجام می شود، حمایت می کند، در حالی که ژنرال داگالو، که می ترسد نفوذ خود را از دست بدهد، می خواهد آن را 10 سال به تعویق بیندازد. اختلاف به بی اعتمادی و بی اعتمادی به جنگ منجر گردیده است. مطمئناً می توان هر دوی این افراد را به عنوان موانعی برای هرگونه شانس انتقال سودان به دموکراسی غیرنظامی دانست. اما این قبل از هر چیز یک جنگ قدرت شخصی است همانگونه که یک ضرب المثل آفریقایی می گوید: "وقتی فیل ها می جنگند، این علف است که پایمال می شود."
در واقع جنگ داخلی سودان جنگ بر سر اختلاف ایدئولوژیک یا جناحی نیست که یک جناح چپ در مقابل جناح راست یا احزاب سیاسی متخاصم روبروی هم قرار گیرند حتی یک جنگ ژئومذهبی هم نیست که اکثریت شمال مسلمان را در مقابل جنوب مسیحی.قرار دهد و می توان گفت این خشونت نژادی به همان شکل درگیری دارفور نیز نمی باشد که جناجوید عرب ،سیاهپوستان را کشتند.بلکه نبرد بین دو مردی است که سودای قدرت در سر می پرورانند.در حقیقت این جنگ شخصی می تواند کشور را که دارای سابقه درگیری های داخلی است به یک جنگ داخلی همه جانبه بکشاند. لازم به یادآوری است که ژنرال های سودانی به خاطر توجه اندکشان به رفاه مردمشان معروف هستند. این کشور با یک بحران اقتصادی، با افزایش تورم و مشکل گرسنگی شدید دست و پنجه نرم می کند. اگر اولویت ژنرال ها رسیدگی به مشکلات اساسی سودان است، باید به فراخوان برای آتش بس و گفتگو توجه کنند و خود را متعهد به انتقال دموکراتیک حساس به جدول زمانی کنند. چندین دهه حکومت نظامی در سودان به جنایات بسیاری منجر شده است. ژنرال برهان و داگالو نباید هر کدام به راهی که می خواهند بروند و تنش بین نیروهای ارتش و نیروهای واکنش سریع یک نگرانی اساسی برای رهبری سودان خواهد بود زیرا یک عنصر کلیدی برای برقراری صلح، امنیت و توسعه پایدار در کشور است و در عین حال امکان توسعه و نوسازی نهادهای امنیتی سودان را فراهم میکند.همچنین باید خدمات امنیتی را کاملاً تحت کنترل و نظارت غیرنظامی قرار دهند. در بخش امنیتی، اصلاحات در "چارچوب قانونی" سودان باید نقش نیروهای امنیتی و ارتش ملی واحد مورد اعتماد جوامع محلی در سراسر سودان، به ویژه در مناطق درگیری این کشور باشد.
یکی دیگر از گام های مهم، گره گشایی نهادهای نظامی از اقتصاد است هرچند کاری سخت می باشد اما نیاز به برنامه ریزی دقیق دارد، زیرا نیروهای ارتش و نیروهای واکنش سریع در حال حاضر تقریباً بر تمام جنبه های قدرت سیاسی، اقتصادی و رسانه ای در سودان تسلط دارند و مقامات غیرنظامی باید از این لحظه استفاده کنند و گامهایی برای رسیدگی به چالشهای اصلاحات بخش امنیتی در سودان در طول انتقال به رهبری غیرنظامی بردارند. برای قرار دادن کشور در مسیر بهتر، رهبران غیرنظامی سودان باید اصلاحاتی را به اجرا بگذارند که سبب جدا شدن ارتش از بخشهای ساختمانی، مخابراتی، هوانوردی و بانکی شود.
ارتش نیز باید متعهد به اصلاحاتی باشد که به مدرن سازی و توسعه نیروی ارتش کمک کند. این شامل حصول اطمینان از این است که نیروی ارتش وظیفه حفاظت از غیرنظامیان را بر عهده دارد و در برابر رهبری غیرنظامی کشور پاسخگو است.رهبران غیرنظامی و نظامی باید قانونی را تصویب کنند که بتواند به شکاف های ایجاد شده در سند انتقالی سودان مؤثر باشد. با استفاده از چارچوب قانونی، مقامات غیرنظامی باید با رهبری نظامی همکاری کنند تا اندازه نیروی ارتش را کاهش دهند، فرصتهای اقتصادی معناداری را پیدا کنند، اولویتهای اصلی مأموریت خود را شناسایی کنند، و ارتشی را مستقر کنند که بتواند نیازهای ارتش را برآورده کند.. مقامات سودان همچنین باید بودجه ای را برای ایجاد و حمایت از یک استراتژی گسترده خلع سلاح، و ادغام مجدد که از تمرکز انحصاری بر ادغام مجدد جنگجویان شبه نظامی اجتناب می کند و شامل نظارت مالی مناسب است، شناسایی کنند.
خارج از این تلاشها، مقامات غیرنظامی باید به دنبال راههایی برای اصلاح اقتصاد سودان باشند که به تفکیک مجموعه گسترده شرکتهای مرتبط با سرویسهای امنیتی، ایجاد فرصت برای بهبود فضای کسبوکار و ارسال سیگنال به سرمایهگذاران، بانکها و رتبهبندی اعتباری کمک کند. مقامات غیرنظامی باید اقداماتی را برای افزایش شفافیت و پاسخگویی در تجارت غیرقانونی طلا انجام دهند تا جریان های مالی غیرقانونی به شبه نظامیان سودانی، از جمله نیروی واکنش سریع را مختل کنند.در این راستا با توجه به اینکه اقتصاد سودان به دلیل افزایش قیمت غذا، سوخت و حمل و نقل با بلاتکلیفی مواجه است، صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی باید بین نیاز به اصلاحات اقتصادی در این کشور و عدم بیثباتی دولت جدید تحت رهبری غیرنظامیان تعادل ایجاد کنند. این دولت برای اجرای اصلاحاتی که به سوءمدیریت اقتصادی توسط نیروی ارتش، افزایش هزینه های زندگی و قیمت های سرسختانه برای کالاهای اساسی که تلاش ها برای تامین بودجه بین المللی و حمایت از اقتصاد را پیچیده تر می کند، باید مسیر دشواری را طی کند. آنچه حائز اهمیت است انتقال سودان به رهبری دموکراتیک فرصت حیاتی دیگری برای اصلاحات بخش امنیتی در این کشور فراهم می کند. با پیشروی دولت انتقالی، رهبری غیرنظامی سودان می تواند به سرمایه گذاران، بانک ها و مردم آن نشان دهد که ارتباط بیشتر با اقتصاد جهانی، یک دستگاه امنیتی مدرن و تعهد به مبارزه با فساد در بلندمدت بسیار سودمند خواهد بود. انجام این کار برای سودانی صلح آمیز و دموکراتیک بسیار مناسب تر است.
آنچه به نظرمی رسد در حال حاضر رسیدن به یک راه حل کوتاه مدت وجود ندارد و حضور دو ژنرال آن را سخت تر می کند زیرا هر دو ارتشی در اختیار دارند و برای قدرتی با یکدیگر می جنگند که به نظر نمی رسد هیچ کدام آماده تسلیم شدن باشند. نگرانی این است که جنگ ممکن است تشدید شود و منطقه را بی ثبات کند و روابط سودان با همسایگانش را به خطر بیندازد.همچنانکه چاد همسایه ی غربی سودان مرز خود با سودان را بسته است. در همین حال، چند سرباز مصری در شمال سودان هنگام وقوع خشونت در خارطوم دستگیر شده اند. اتیوپی، همسایه سودان در شرق، هنوز درگیر جنگ دو ساله در منطقه تیگری است. و گسترش ناآرامی ها در سودان برای حاصل شدن و رسیدن به یک توافق صلح نگران کننده است و نتایج آن می تواند ثبات منطقه به خطر اندازد.
تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل
منابع:
تخت رونده،محمد علی(1402)،" سودان سرزمین ناآرام؛ ۱۵ کودتا در ۶۶ سال اخیر"،بازیابی نشانی اینترنتی:
mehrnews.com/xZWCL
مرمد سالاری(1402)،" از کودتا تا جنگ داخلی در سودان"،بازیابی نشانی اینترنتی:
https://www.mardomsalari.ir/news/194067
Mossberg,Benjamin(2023),” As Sudan’s transition to democracy accelerates, reforming the security forces must be a top priority”, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/africasource/as-sudans-transition-to-democracy-accelerates-reforming-the-security-forces-must-be-a-top-priority,pp1-4./
Thehinde(2023),” Sudan’s tragedy: on the power struggle between two generals”, https://www.thehindu.com/opinion/editorial/sudans-tragedy-on-the-power-struggle-between-two-generals/article66747748.ece,pp1-4.
Tounsel ,Christopher(2023),” Sudan crisis explained: What’s behind the latest fighting and how it fits nation’s troubled past”, https://theconversation.com/sudan-crisis-explained-whats-behind-the-latest-fighting-and-how-it-fits-nations-troubled-past-203985,pp1-4.
World,Axios(2023),” How a rivalry between generals sparked a battle to control Sudan”, https://www.axios.com/2023/04/17/burhan-hemedti-rivalry-civil-war-sudan-explainer,pp1-4