دکتر اکرم صالحی

درآمد

به نظر می‌رسد انتخاب مجدد دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور ایالات متحده در انتخابات ۲۰۲۴، پس از یک دوره چهارساله که سیاست‌های خارجی و داخلی او تأثیرات عمیقی بر مناسبات جهانی در تمامی حوزه‌ها گذاشت، چالش‌های جدیدی برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد خواهد کرد. او در دوران قبلی ریاست جمهوری خود، سیاست‌هایی متفاوت و بحث‌برانگیز را در قبال تعاملات جهانی و همکاری‌های بین‌المللی همچون خروج از نهادهای کلیدی جهانی، بازنگری در برخی توافق‌نامه‌های بین‌المللی و تغییر مسیرهای متعارف در دیپلماسی اجرا نمود که عملا تأثیرات گسترده‌ای بر نظام جهانی و مناسبات بین‌المللی داشت.

بر همین مبنا، در این گزارش مواضع حقوق بشری ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری او بررسی می‌شود و پیش‌بینی‌هایی درباره سیاست‌های احتمالی او در دوره دوم، هم در قبال موضوعات و نهادهای بین‌المللی و هم درخصوص جمهوری اسلامی ایران ارائه خواهد شد. همچنین، راهکارهایی برای نحوه واکنش ایران به این چالش‌ها و استفاده از فرصت‌های پیش‌رو پیشنهاد می‌شود.

ترامپ و موضوع حقوق بشر

دوره نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ (۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱) با مجموعه‌ای گسترده از موارد متعارض با حقوق بشر در داخل ایالات متحده و فراتر از مرزهای آن همراه بود. این موارد شامل سیاست‌های ضدمهاجرتی مانند تلاش برای اخراج پناهجویان و جداسازی اجباری اعضای خانواده‌ها، گسترش تنش‌های نژادی علیه جوامع رنگین‌پوست، تعارض با نهادها و برنامه‌های کنترل جمعیت به دلیل ممنوعیت سقط جنین، کاهش دسترسی خانواده‌های کم‌درآمد به خدمات بهداشتی به دلیل کاسته شدن بودجه‌ خدمات درمانی، بی‌اعتبارسازی نهادهای بین‌المللی مانند دیوان بین‌المللی دادگستری از طریق تهدید و تحریم، و خروج از تعهد‌ها و نهادهای بین‌المللی مثل سازمان بهداشت جهانی و شورای حقوق بشر بود^[1].

در دور نخست ریاست جمهوری، ترامپ همواره نشان داد احترام اندکی برای معاهده‌ها و نهاد‌های چندجانبه و حمایت از حقوق بشر در سطح بین‌الملل قائل است. وی با سیاست‌هایی نظیر "آمریکا نخست" و یکجانبه‌گرایی باعث کاهش مشارکت ایالات متحده در معاهدات و نهادهای چندجانبه شد. خروج از توافق هسته‌ای ایران (برجام) در سال ۲۰۱۸، به‌عنوان نمونه‌ای بارز از این سیاست‌ها، روابط تهران و واشنگتن را متشنج کرد و تأثیرات منفی بر تعاملات ایران با دیگر کشورها، به‌ویژه اروپا، گذاشت.

از دیگر اقدامات ترامپ در این حوزه، خروج از پیمان‌هایی نظیر پیمان اقلیمی پاریس برای کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، اعلامیه نیویورک برای پناهندگان و مهاجران، پیمان منع موشک‌‌های هسته‌‌ای میان‌برد، پیمان آسمان باز، پیمان نفتا، پیمان اقیانوس آرام، سازمان بهداشت جهانی، سازمان یونسکو و به طور ویژه خروج از شورای حقوق بشر در سال ۲۰۱۸ بود. او شورای حقوق بشر را به «فساد سیاسی» متهم کرد و مدعی شد که تمرکز بیش از حد آن بر انتقاد از اسرائیل به بی‌عدالتی منجر شده است.^[2]

یکی دیگر از نکات برجسته سیاست‌های دوران ترامپ، تمرکز ویژه او بر مسائل اقتصادی و مخالفت با پرداخت بودجه‌های تعیین‌شده به برخی برنامه‌ها و نهادهای بین‌المللی بود. وی در این دوران سیاست کاهش کمک به سازمان ملل را دنبال کرد. این سیاست شامل قطع کمک‌ها به صندوق جمعیت سازمان ملل (UNFPA) ، کاهش کمک به برنامه‌های UNAIDS و سازمان بهداشت جهانی (WHO)، و در ادامه، خروج کامل از این سازمان در ۲۰۲۰ بود. قطع حمایت از آژانس امدادرسانی و کاریابی آوارگان فلسطین (آنروا) که به وخامت شرایط انسانی در میان آوارگان فلسطینی دامن زد و همچنین کاهش کمک به عملیات‌های حفظ صلح نیز از دیگر اقدامات وی بود.^[3].

وی همواره دیدگاه‌های انتقادی نسبت به سازمان ملل داشت و بارها تهدید به خروج از آن کرده بود. به نظر ترامپ، سازمان ملل نهاد ناکارآمدی است که به جای ارتقای صلح و امنیت جهانی، بیشتر به ابزاری برای فشار به کشورهای قدرتمند و متحدان آمریکا تبدیل شده است. ترامپ معتقد بود که آمریکا باید سهم خود را در بودجه‌های بین‌المللی کاهش دهد و تأکید داشت در صورتی که سازمان ملل نتواند به اصلاحات مورد نظر دست یابد، ایالات متحده باید از آن خارج شود.^[4]

سیاست‌های ترامپ درخصوص جمهوری اسلامی ایران

موضع ترامپ در قبال جمهوری اسلامی ایران در اولین دوره ریاست‌جمهوری یکی از جنجالی‌ترین بخش‌های سیاست خارجی ایالات متحده بود. او با اتخاذ سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ای علیه ایران، از جمله خروج از برجام و اعمال تحریم‌های اقتصادی شدید، سعی کرد فشار را بر ایران افزایش دهد. ترامپ همچنین به‌ویژه در مسائل حقوق بشر، بارها ایران را به سرکوب معترضان و اعمال محدودیت‌ بر آزادی بیان و رسانه‌ها محکوم می‌کرد.^[5] در حقیقت ترامپ در سیاست‌های خود علیه ایران رویکرد فشار حداکثری را اتخاذ کرد که نه تنها حوزه‌های هسته‌ای، اقتصادی و نظامی را هدف قرار می‌داد، بلکه فشارهای حقوق بشری و کمپین‌های متعدد رسانه‌ای را نیز شامل می‌شد. این کمپین‌ها با هدف برجسته‌سازی ادعاهای نقض حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی ایران طراحی شدند و سعی داشتند افکار عمومی جهانی را علیه ایران بسیج کنند^[6].

با این حال، سیاست‌های حقوق بشری ترامپ علیه ایران تفاوت عمده‌ای با دوران اوباما نداشت. به روال قبل، ایالات متحده همچنان به حمایت از قطعنامه‌های ضدایرانی در سازمان ملل ادامه داد و آرای مثبت آمریکا به این قطعنامه‌ها تکرار شد، بدون آنکه رویکرد جدیدی در این حوزه مشاهده شود. علاوه بر این، ترامپ در واکنش به انتقادات جهانی از اسرائیل، همواره در نهادهایی همچون سازمان ملل یا شورای حقوق بشر از تل‌آویو دفاع می‌کرد که این مواضع باعث افزایش تنش‌ها میان دولت‌های اسلامی و ایالات متحده شد^[7].

پیش‌بینی رفتار ترامپ در خصوص موضوعات و نهادهای حقوق بشری

در عرصه حقوق بشر، پیش‌بینی می‌شود که دونالد ترامپ با بازگشت به کاخ سفید همچنان بر کاهش همکاری‌های بین‌المللی آمریکا با نهادهایی نظیر سازمان ملل و شورای حقوق بشر و همچنین برنامه‌ها و صندوق‌های بین‌المللی تأکید داشته باشد؛ به‌ویژه در مواردی که این نهادها اقدامات یا گزارش‌هایی را خلاف منافع آمریکا تنظیم یا منتشر نمایند.

ترامپ احتمالاً به سیاست‌های حمایت از اسرائیل و اقدامات ضد فلسطینی ادامه خواهد داد. در جنگ غزه، ممکن است رویکرد او مشابه دولت بایدن در ارسال تسلیحات به اسرائیل باشد، اما با تمرکز بیشتری بر منافع استراتژیک مشترک میان ایالات متحده و اسرائیل در منطقه. این سیاست‌ها می‌تواند منجر به افزایش نگرانی‌ها در مورد عدم پاسخگویی رژیم اسرائیل و دیگر ناقضان حقوق بشر که تحت حمایت آمریکا هستند، شود. در مجموع، تقابل او با نهادهای حقوق بشری سازمان ملل تقریبا محرز می‌باشد.

در خصوص ایران، پیش‌بینی می‌شود ترامپ همچنان سیاست فشار حداکثری را دنبال کند. این سیاست شامل افزایش تحریم‌های اقتصادی، تلاش برای تصویب قطعنامه‌های بین‌المللی علیه ایران، و استفاده از مسائل حقوق بشری به‌عنوان ابزاری برای تحت فشار قرار دادن جمهوری اسلامی خواهد بود.

در عین حال، با توجه به سابقه ترامپ در مذاکره با کره شمالی، احتمال دارد او تمایل به تعامل محدود با ایران نشان دهد. این تعامل می‌تواند برای دستیابی به توافقی جدید با شروط جدید درخصوص برنامه هسته‌ای ایران یا نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی باشد. چنین سناریویی، اگرچه ممکن است از منظر دیپلماتیک توجهاتی را جلب کند، اما بدلیل شخصیت خاص ترامپ و شیوه احتمالی چینش مسوولان خارجی و دفاعی این کشور توسط وی، احتمال رشد تنش‌ها و اختلافات گسترده‌تری در روابط ایران و آمریکا را نیز مهیا خواهد نمود.

به طور کلی، دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ می‌تواند موجب تشدید تنش‌ها در عرصه بین‌المللی، تضعیف سازوکارهای جهانی حقوق بشر، و تقویت رویکردهای یک‌جانبه‌گرایانه ایالات متحده شود.

 

نتیجه‌گیری و پیشنهاد

با توجه به سیاست‌های پیشین ترامپ و رویکرد سخت‌گیرانه او در قبال ایران و نهادهای بین‌المللی، به نظر می‌رسد که وی در دوره دوم ریاست‌جمهوری نیز رویکرد مشابهی در پیش گیرد. با این حال، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی، توجه به ارتقای استانداردهای حقوق بشر داخلی، و استفاده از استراتژی‌های مذاکراتی هوشمند، به مقابله با فشارهای احتمالی دولت ترامپ پرداخته و از فرصت‌های جدید ممکن برای تعامل و همکاری بهره‌برداری کند. در ادامه اتخاذ این رویکردها، جمهوری اسلامی ایران باید با درک درست از وضعیت جهانی و اتخاذ تدابیر مناسب، تلاش نماید تا همچون گذشته از آسیب‌های ناشی از تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی بکاهد و جایگاه خود در عرصه‌های دیپلماتیک، اقتصادی، دفاعی و ژئوپولیتیک بین‌المللی را ارتقا بخشد.

 تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

^[1] https://www.amnestyusa.org/press-releases/amnesty-international-will-defend-human-rights-during-president-elect-trumps-second-term/

^[2] https://www.theguardian.com/world/2018/jun/19/us-quits-un-human-rights-council-cesspool-political-bias

^[3] https://www.cfr.org/article/funding-united-nations-what-impact-do-us-contributions-have-un-agencies-and-programs

^[4] https://www.swissinfo.ch/eng/international-geneva/us-election-is-america-drifting-away-from-international-geneva/87905724

^[5]https://www.amnesty.org/en/wp-content/uploads/2021/05/MDE1339642021ENGLISH.pdf

^[6] https://www.aljazeera.com/news/2017/12/18/us-vetoes-resolution-on-trumps-jerusalem-decision

^[7] Why the US left the UN Human Rights Council – and why it matters