دکتر مریم خالقی نژاد: دبیر سرویس دیپلماسی فرهنگی مجله ایرانی روابط بین الملل
مقدمه
چین حضور نظامی خود و مشارکت در دیپلماسی نظامی در پاکستان را به عنوان راهبردی برای مقابله با تروریسم و حفاظت از منافع اقتصادیاش در منطقه افزایش داده است. هدف چین از تقویت روابطش با پاکستان از دریچههای همکاری نظامی، تقویت امنیت و ثبات در منطقه و همچنین پیشبرد برنامه اقتصادی خویش میباشد. همکاری اقتصادی چین و پاکستان دراستانهای مانند بلوچستان، بنادر گوادر، از طریق پروژههای مختلف کریدور اقتصادی چین-پاکستان(CPEC) انجام میشود. این پروژهها به منظور مقابله با چالشهای اقتصادی و اجتماعی منطقه و افزایش قدرت اقتصادی چین طراحی شدهاند.این طرح شامل احداث شبکههای حملونقلی مدرن و توسعه زیرساختهاست که میتواند به بهبود وضعیت اقتصادی بلوچستان کمک کند.چین در بلوچستان پاکستان به ویژه از طریق طرح دالان اقتصادی چین و پاکستان سرمایهگذاری قابل توجهی کرده است. این سرمایهگذاری شامل میلیاردها دلار در زمینه زیرساختهای انرژی برای رفع مشکل کمبود انرژی و بهبود زیرساختها در پاکستان میباشد. با این حال، بر اساس اتفاقات کنونی مانند افزایش حملات تروریستی و گاها در معرض تهدید قرار گرفتن یا خسارت پروژههای چینی باعث شده است که پکن همکاریهای امنیتی با اسلامآباد را تقویت کند که در این نوشتار به این مهم پرداخته شده است.
1- طرح دالان اقتصادی چین و پاکستان[1]:
کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) یک پروژه زیرساختی برجسته است که هدف آن تقویت همکاری اقتصادی بین چین و پاکستان با ایجاد شبکهای از جادهها، راه آهن، خطوط لوله و پروژههای انرژی است. این پروژه بخشی از طرح گستردهتر کمربند و جاده چین[2] (BRI) است که به دنبال ارتقای ارتباط و همکاری اقتصادی در سراسر آسیا و فراتر از آن است. پروژه کمربند و جاده چین، که به طور رسمی به عنوان "ابتکار کمربند و جاده" شناخته میشود، یک طرح اقتصادی بزرگ است که هدف آن بهبود زیرساختها و ارتباطات بین چین و کشورهای مختلف در آسیا، اروپا و آفریقا است. این طرح به دنبال ایجاد شبکهای از جادهها، راهآهنها، و خطوط لوله برای تسهیل تجارت و سرمایهگذاری بین المللی است و میتواند به افزایش نفوذ چین در این مناطق منجر شود. پیرو دستیابی به این هدف پروژههای مختلف دیگری نیز رقم خورده است.
پروژه CPEC در سال 2013 در جریان سفر رئیس جمهور چین شی جین پینگ[3] به پاکستان راه اندازی شد. این پروژه به دلیل اهمیت استراتژیک و مزایای اقتصادی بالقوه برای هر دو کشور، یک پروژه شاخص تحت لوا و به منظور تامین اهداف BRI در نظر گرفته میشود. هدف از این کریدور، اتصال استان سین کیانگ[4] در جنوب غربی چین به بندر گوادر[5] در دریای مکران( عرب) در پاکستان است و مسیر تجاری مستقیمی را برای چین به خاورمیانه و آفریقا فراهم میکند. یکی از اجزای کلیدی پروژه CPEC، توسعه زیرساختها از جمله ساخت جاده، راه آهن و پروژههای انرژی است. هدف این پروژههای زیربنایی بهبود ارتباط در داخل پاکستان و بین پاکستان و چین و همچنین تسهیل تجارت و سرمایه گذاری در منطقه است. ساخت پروژههای زیربنایی CPEC توسط شرکتهای چینی با سرمایه گذاری تخمینی بیش از 60 میلیارد دلار انجام میشود. این پروژهها شامل ساخت بزرگراه، راه آهن و خطوط لوله و همچنین توسعه پروژههای انرژی مانند نیروگاهها و منابع انرژی تجدید پذیر است. یکی از مزایای اصلی پروژه CPEC پتانسیل افزایش رشد و توسعه اقتصادی در پاکستان است. انتظار میرود که زیرساختها و ارتباطات بهبودیافته توسط این کریدور فرصتهای جدیدی را برای تجارت و سرمایهگذاری ایجاد کند و همچنین جابجایی کالا و مردم را در منطقه تسهیل کند.
علاوه بر مزایای اقتصادی، پروژه CPEC این انتظار نیز معقول است که روابط سیاسی و استراتژیک بین چین و پاکستان را تقویت کند. همکاری نزدیک بین دو کشور در پروژه CPEC نشان دهنده منافع مشترک آنها در ارتقای ثبات منطقهای و توسعه اقتصادی است. با این حال، پروژه CPEC به ویژه در رابطه با تأثیر آن بر جوامع محلی و محیط زیست با انتقادات و بحثهایی مواجه شده است. برخی از منتقدان استدلال میکنند که این پروژه میتواند منجر به افزایش بدهی پاکستان شود و ممکن است آن طور که انتظار میرود به نفع مردم محلی نباشد.با وجود این چالش ها، پروژه CPEC از زمان آغاز به کار پیشرفت قابل توجهی داشته است. تکمیل پروژههای زیربنایی کلیدی، مانند بندر گوادر و بزرگراه قراقورام[6]، تأثیر مثبتی بر تجارت و اتصال در منطقه مد نظر داشته است (World Bank,2023: 1-28).به طور کلی، کریدور اقتصادی چین و پاکستان یک پروژه تحول آفرین است که پتانسیل آن را دارد که منافع اقتصادی و استراتژیک قابل توجهی برای چین و پاکستان به همراه داشته باشد.
2- افزایش حرکات تروریستی در پاکستان :
در سال 2022 حملات تروریستی در پاکستان به شدت افزایش یافته و تعدادی از حملات اخیر، از جمله در کراچی، به کشته شدن افراد منجر شده است. طبق گزارش مرکز تحقیقات و مطالعات امنیتی پاکستان، حدود یک هزار نفر در این سال کشته شدهاند. این افزایش خشونتها عمدتا در استانهای مرزی و در مناطقی که نیروهای امنیتی در آن مستقراند، مشاهده میشود.
در طول سال گذشته، پاکستان شاهد افزایش نگران کننده فعالیتهای تروریستی در مناطق مختلف این کشور بوده است. این افزایش خشونت چالشهای مهمی را برای ثبات و امنیت کشور ایجاد کرده است و نگرانیهایی را هم در داخل و هم در سطح بینالمللی به دنبال دارد. گروههای تروریستی فعال در داخل پاکستان، مانند تحریک طالبان پاکستان (TTP) و دیگر سازمانهای شبه نظامی، غیرنظامیان، نیروهای امنیتی و مقامات دولتی را هدف قرار دادهاند که منجر به تلفات جانی و ترس گسترده در میان مردم شده است. ناامنی در برخی مناطق پاکستان، به ویژه در امتداد مناطق مرزی با افغانستان، زمینه را برای رشد گروههای افراطی و انجام فعالیتهای مخرب خود ایجاد کرده است. ماهیت جغرافیایی مرزها امکان تردد شبه نظامیان بین دو کشور را فراهم کرده است و وضعیت امنیتی در منطقه را تشدید میکند. وجود پناهگاههای امن تروریستها در مناطق خاص، مبارزه موثر با این تهدیدها و تضمین امنیت شهروندان خود را برای مقامات پاکستانی دشوار کرده است(satp, 2024: 1)
از نظر اقدامات تروریستی انجام شده در پاکستان در سالهای گذشته، برخی از حوادث قابل توجه عبارتند از:
- بمب گذاری انتحاری در بازاری در لاهور که منجر به تلفات متعدد شد.
- در 2 فوریه 2022، به دو پایگاه شبه نظامی پاکستان در بلوچستان حمله شد. ارتش آزادی بخش بلوچستان[7] مسئولیت حملات هماهنگ شده را بر عهده گرفت که در آن از وسیله انفجاری خودرویی( VBIED)، سلاح های سبک و نارنجکهای راکتی استفاده شده بود. به گفته روابط عمومی ارتش پاکستان، روابط عمومی اینتر-سرویس، حداقل چهار سرباز کشته و بیش از 20 نفر زخمی شدند.
- در 4 مارس یک حمله انتحاری به مسجدی شیعیان در مرکز پیشاور در جریان نماز جمعه بیش از 60 نفر کشته و بیش از 100 زخمی شدند. گفته شده است که داعش مسئولیت این حمله را بر عهده گرفته است.
- ترور یک رهبر سیاسی برجسته در کراچی.
- حمله به یک ایست بازرسی نظامی در کویته که منجر به کشته شدن چند سرباز شد.
- ربودن گردشگران خارجی در مناطق شمالی پاکستان توسط یک گروه شبه نظامی و ....( State gov, 2022: 1-3).
مطالب گفته شده برخی از اقدامات تروریستی یکی دو سال اخیر در پاکستان بوده است. در نتیجه افزایش فعالیتهای تروریستی و ناامنی در این کشور، پاکستان در حفظ روابط تجاری و قراردادهای خود با سایر کشورها با چالشهایی مواجه شده است. سرمایه گذاران خارجی و شرکای تجاری نگرانی خود را در مورد وخامت اوضاع امنیتی در پاکستان مطرح کردهاند که منجر به کاهش اعتماد تجاری و سرمایه گذاری در این کشور شده است. بلاتکلیفی ناشی از خشونتهای مداوم بر اجرای توافقنامهها و قراردادهای تجاری نیز تأثیر گذاشته و برخی معاملات به دلیل نگرانیهای امنیتی به تأخیر افتاده یا لغو شدهاند. همچنین این امر منجر به برخی همکاریهای دفاعی و نظامی و یا تقویت دیپلماسی نظامی با برخی کشورها مانند چین،آمریکا، عربستان و ... شده است.
همانطور که ذکر رفت افزایش فعالیتهای تروریستی در پاکستان در سال 2023 پیامدهای گستردهای بر امنیت، روابط تجاری و قراردادهای این کشور داشته است. خشونت و ناامنی تقریبا مداوم، محیطی چالش برانگیز برای دولت و مردم آن ایجاد کرده است که نیازمند تلاشهای هماهنگ برای رسیدگی به علل ریشهای تروریسم و بازگرداندن صلح و ثبات در منطقه است. به نظر تنها از طریق اقدامات پایدار ضد تروریسم و همکاری بین المللی، پاکستان میتواند امیدوار باشد که بر این چالشها غلبه کند و آینده روشنتری برای شهروندان خود بسازد. در این بین دولت پاکستان با برخی از کشورها از جمله ایران، چین و امریکا در جهت مقابله با این امر همکاریهای مختلفی را داشته است.در هر حال این حرکات تروریستی در مرزها و داخل پاکستان منجر به پیامدهای بالقوه برای اقتصاد و جایگاه بینالمللی آن شده است. بعضا در برخی موارد دولت پاکستان تحت فشار بوده است تا اقدامات قاطعی را برای مقابله با چالشهای امنیتی ناشی از تروریسم و افراط گرایی انجام دهد تا به شرکای خود اطمینان دهد و اعتماد به توانایی خود برای حفظ ثبات و امنیت در داخل مرزهای خود را بازگرداند.
3- نگرانی ودیپلماسی نظامی و اقدامات امنیتی چین:
یکی از کشورهایی که در پاکستان دارای پیماننامه و قراردادهای همکاریهای مختلف اقتصادی است چین میباشد. کشور چین در راستای افزایش قدرت اقتصادی خود در آسیا قراردادهای مختلفی را با کشورهای متعدد منعقد نموده است که یکی از مهمترین این کشورها پاکستان است که قراردادهای همچون کریدور یا دالان اقتصادی پاکستان و چین میباشد. به جهت اهمیت این امر ، طبیعی است که با هر ناامنی در کشور مقصد یعنی پاکستان منافع کشورهای سرمایهگذار و همکار در معرض تهدید قرار گیرد.
حضور چین در پاکستان طی چند دهه گذشته به طور قابل توجهی افزایش یافته است و کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) یک پروژه شاخص است. با این حال، در کنار فرصتهای اقتصادی، چین نیز با نگرانیهای امنیتی در پاکستان، به ویژه در مورد تهدید تروریسم، مواجه شده است. در پاسخ به این چالشها، چین چندین تدابیر امنیتی برای تضمین امنیت سرمایه گذاریها و پرسنل خود در پاکستان اتخاذ کرده است. بی تردید نگرانیهای امنیتی چین در پاکستان ناشی از عوامل مختلفی از جمله حضور گروههای افراطی در منطقه و تهدیدی برای داراییها و پرسنل چینی است. کریدور اقتصادی چین-پاکستان که یک پروژه زیرساختی چند میلیارد دلاری است، در گذشته هدف حملات تروریستی قرار گرفته و نگرانیهایی را در مورد ایمنی کارگران و سرمایهگذاریهای چینی ایجاد کرده است.
علاوه بر این، بی ثباتی در مناطق مرزی پاکستان، مانند بلوچستان و مناطق قبیلهای تحت اداره فدرال، نگرانیهای امنیتی چین را تشدید کرده است. ماهیت مرز پاکستان و افغانستان به گروههای شبهنظامی اجازه داده است تا آزادانه فعالیت کنند که این مساله تهدیدی برای منافع چین نه تنها در پاکستان بلکه در کل منطقه است. در پاسخ به این نگرانیهای امنیتی، چین چندین اقدام ضد تروریسم را در پاکستان اجرا کرده است.(Mayal, 2024: 1). یکی از ابتکارات کلیدی ایجاد یک گروه ویژه امنیتی برای حفاظت از سرمایه گذاریها و پرسنل چینی در این کشور است. این گروه ضربت با نیروهای امنیتی پاکستان برای تقویت تدابیر امنیتی در مسیر CPEC و سایر مکانهای استراتژیک همکاری نزدیک دارد.
علاوه بر این، چین از پاکستان در تلاشهایش برای مبارزه با تروریسم از طریق اشتراکگذاری اطلاعات و برنامههای ظرفیتسازی حمایت کرده است. کارشناسان امنیتی چین به نیروهای پاکستانی آموزش و فناوری ارائه کردهاند تا تواناییهای خود در مبارزه با تروریسم را بهبود بخشند و امنیت مرزها را تقویت کنند.
همچنین چین از همکاری منطقهای در مبارزه با تروریسم حمایت کرده و بر اهمیت یک جبهه متحد برای مقابله با تهدید مشترک تاکید کرده است. پکن از طریق پلتفرمهایی مانند سازمان همکاری شانگهای (SCO)، گفتگو و هماهنگی بین کشورهای منطقه را برای مقابله موثر با تروریسم ترویج کرده است.
یکی دیگر از اقدامات چین آن است که در روزهای اخیر شاهد اعلام وزارت دفاع چین برای ورود نیروهای نظامی چین به پاکستان در جهت مانور نظامی مشترک ضد تروریستی هستیم که به نظر یکی از مهمترین اقدامات و دیپلماسی نظامی چین در مقابل اتفاقات اخیر پاکستان میباشد.در برخی از منابع ذکر شده است که از مهمترین علل تاثیرگذار بر این تصمیم چین برای ورود به مانور مشترک نظامی، حملات تروریستی در بلوچستان پاکستان است که محل کلیدی پروژه "یک کمربند یک جاده" میباشد.
به طور کلی نگرانیهای امنیتی چین در پاکستان باعث شده است که اقدامات ضد تروریسم سختگیرانهای برای حفاظت از سرمایه گذاریها و پرسنل این کشور در منطقه اجرا شود. چین با همکاری با مقامات پاکستانی و حمایت از تلاشها برای مبارزه با تروریسم، تعهد خود را به تضمین ثبات و امنیت در مسیر CPEC و سایر مکانهای استراتژیک در پاکستان نشان داده است. هدف چین از طریق ادامه همکاری و هماهنگی کاهش خطرات امنیتی ناشی از تروریسم و ایجاد محیط مساعد برای توسعه اقتصادی در منطقه است تا مسیر رسیدن به اهداف اقتصادی و فرهنگی و سیاسی خویش را فراهم نماید.
جمعبندی
اتفاقات اخیر امنیتیِ حملات تروریستی در پاکستان به خصوص در مناطقی مانند بنادر و یا استانهایی مانند بلوچستان که محل اصلی تمرکز پروژههای مختلف چین است منجر به برخی نگرانیهای چین در خصوص تهدید ابتدا شهروندان و سپس پروژههای اقتصادی خویش شده است. به همین علت با اوجگیری این اتفاقات پکن برخی اقدامات همکارانه و پیشگیرانه را برای تقویت دفاعی پاکستان در قالب برخی همکاریها و دیپلماسی نظامی و دفاعی انجام داده است.
دیپلماسی و یا اقدامات نظامی چین در پاکستان نشان دهنده نفوذ فزاینده و منافع استراتژیک این کشور در منطقه است. چین با استفاده از دیپلماسی نظامی به عنوان ابزاری برای مبارزه با تروریسم و حفاظت از سرمایه گذاریهای اقتصادی خود، خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی در شکل دادن به پویاییهای امنیتی در آسیا معرفی میکند. پیامدهای بلندمدت حضور نظامی چین در پاکستان احتمالا بر امنیت منطقهای و توسعه اقتصادی تأثیر می گذارد و تأثیر متقابل پیچیده بین ژئوپلیتیک، امنیت و اقتصاد در دنیای مدرن را نشان میدهد.
تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل
منابع:
Mayal, DCS (2024), Decoding Chinese Military Diplomacy in South Asia, Briefs, Published on Oct 24.
Satp (2024), south Asia terrorism portal, Pakistan: Timeline (Terrorist Activities), its available on https://www.satp.org/terrorist-activity/pakistan
State gov(2022),us department of state, Country Reports on Terrorism 2022: Pakistan, its available on https://www.state.gov/reports/country-reports-on-terrorism-2022/pakistan/
World Bank (last seen 2023), China-Pakistan Economic Corridor, its available on https://documents1.worldbank.org/curated/ar/674251583850888285/pdf/The-China-Pakistan-Economic-Corridor-and-the-Growth-of-Trade.pdf
[1] The China-Pakistan Economic Corridor
[2] Belt and Road Initiative
[3] Xi Jinping
[4] Xinjiang
[5] Gwadar Port
[6] بزرگراه قراقروم که ساخت آن در سال ۱۹۵۹ آغاز شد، پس از ۲۷ سال تلاش، در سال ۱۹۷۸ به روی عموم باز شد. این بزرگراه از گذرگاه خنجراب که در ارتفاع ۴۹۶۴ متر واقع شده عبور میکند و یکی از جادههای مهم و مرتفع جهان است.
[7] BLA